Sanskrit English Dictionary Part 01

SR No.: 020641
Original Sutra Author: N/A
Author: P K Gode, C G Karve
Publisher: Prasad Prakashan
Publication Year: 1957
Total Pages: 650
Language: Sanskrit, English
Classification: Dictionary
File Size: 32 MB

Page 133

अनूष्य
विधः Amar. -पः, -पम् 1 A watery place or country ; स्यन्दनाचैः समे युध्दनृपे नौद्विपैस्तथा Ms. 7. 192; Y. 3. 42; शौरे रूपा नृपमपाहरन्मनः Si. 12. 44. नानाद्रुमलता वीरुन्निर्झर प्रांतशीतलैः । नेतासहियवादिभिः 8 N. of a particular country (–पाः pl.); तामग्रतः अनूपराजस्य विधाय R. 6. 37. -3 A marsh, bog. - A pond or tank of water. -5 Bank or side ( of a river, mountain ); सागरात्पर्वतानूपात् Rām.; नदी गोयुतानूपां अतरत् bid 6 A buffalo. - 7 A frog. -8 A kind of partridge. 9. An elephant. Comp. -जम् moist ginger. -प्राय . marshy boggy.
अनूष्य . [ अनूपे देशे भवः, यत् ] Being in a pond or bog. अनूबन्ध्य Ved. To be fastened as a sacrificial animal शामनुपमासमेत Sat. Br. अनुवन्ध्यदेवा Aival.
अनूयाज, अनूराध = अनुयाज, अनुराध,
अनूरु . [ न. ब. ] Thighlone. अपूर्णडारुपो भवन् Bm 1. 101. -रु: Arupa, the charioteer of the sun (who is represented as having no thighs); the dawn ; see अरुण. -Comp. -सारथिः the sun ( having अनूरु for his chariotoor); गरिबीमार Si. 1. 2.
अनूर्जित a. 1 Nct strong, weak, powerless. -2 Free from pride.
अनूर्ध्व a. Not high, low; भास् Ved. whose splendour does not rise, who lights no (sacred) fires.
अनूर्मि a. 1 Not waving, unruffled by waves, not fluctuating. -2 Inviolable.
अनूला N. of a river in Kashmir.
अनूवृज् m. Ved. A part of the body near the ribs. अनूषर a 1 Saline, the same as ऊषर; ef उत्तम and अनुत्तम -2 Not saline.
अनूह . Thoughtle earls बलि Bhāg. 3. 5. 48.
अनुक्क a. See अनृच् below.
अनुक्षर a. Ved. Thornless (as a path or couch ) अनृक्षरा ऋजवः सन्तु पन्थाः Rv. 10. 85. 23.
अनुच्च . [ न. ब. ] 1 Without a hymn, not containing a verse from the Rigveda अनृक् साम P. V. 1. 74 Sc. -2 [ नास्ति ऋक् अभ्यस्ततया यस्य अच् समासः ] Not conversant with, not studying the Rigveda, one not invested with the sacred thread and hence not yet entitled to study the Vedas (as a boy ); द्विवेदाश्चैकवेदाश्चाप्यनृचश्च तथापरे Mb. 3. 149 28. यथा चाज्ञेऽफलं दानं तथा विप्रोऽ नृचोऽफल: Ms. 2. 158; अनृचो माणवक: Mugdha. (In this ease the form should properly be अनृच; अनृचबहूवचावध्येतयैव Sk.; but sometimes अनृच् also in the same sense; cf. तथाऽनुचे हविर्दत्वा न दाता लभते फलम् Ms. 3. 142; सहस्रं हि सहस्राणामनृचां यत्र भुञ्जने 131 ) ; अनुक also in the same sense.
115
अनेक
अन्रजु . Not straight, crooked; (fig.) unfair, wicked, dishonest ; न पाणिपादचपलो न नेत्रचपलोऽनृजुः Ms. 4. 177; P. V. 2. 75 Sk.
अनृण a. Free from debt, who has paid off the debt (due to another ) with gen. of person or thing; एनामनृणां करोमि S. 1; तत्रानृणास्मि ए. 7; प्राणैर्दशरथप्रीतेर नृणम् (गृध्रम्) R. 12.54; Mv. 5.58; पितॄणामनृण: Ms. 9.106; 6. 94. Every one that is born has three debts to pay off - to Sages, Gods, and the Manes; ef. जायमानो ब्राह्मणस्त्रिभिर्वा जायते ब्रह्मचर्येणार्षिभ्यः, यज्ञेन देवेभ्यः, प्रजया पितृभ्यः ; he, therefore, who learns the Vedas, offers sacrifices to Gods, and begets a son, becomes (free form_debt ); एष वानृणः यः पुत्री यज्वा ब्रह्मचारीवासी; of also ऋषिदेव तया स पार्थिवः। अनुयायमुपेयिवान्बभौ परिघेर्मुक्त इवोष्णदीधितिः ॥ R. 8. 30.
अनृणता, आनृण्यम् Freedom from debt; 'ताकृत्येनापकारं करिष्यामि Pt. 5 do harm by way of retaliation or injury: भत्रि प्रियैर्भर्तुरावृष्यमनिर्गतः M. 3.111 येन स्वामिप्रसादस्य अनृणतां गच्छाम: Pt. 1 repay or requite the favour of our lord.
अनूणिन . अनूष एकमप्यक्षरं यस्तु गुरुः शिष्ये पृथिव्यां नास्ति तद् इदासोऽनृगी भनेत् ॥
अनृत . [ न. त. ] 1 Not true, false ( words ) ; धनम् Ms. 4. 170 wrongly got; प्रियं च नानृतं ब्रूयात् 4. 138. - तम् Falschood, lying, cheating deception, fraud ; सत्यानृते अवपश्यञ्जनानाम् Rv. 7. 49.3; अनृतं जीवितस्यार्थे वदन्न स्पृश्यतेऽनृतैः Mb. 7. 190 47; 1. 74. 105; 8.69.65. ऋतानृते Ms. 1. 2); साक्ष्येऽनृतं वदन् 8. 97; oft in comp. ; पशु, भूमि, गोळ, पुरुष॰ giving false evidence in the matter of &c.; Ms. 9. 71; cf. also पञ्च कन्यानृते हन्ति दश हन्ति गवानृते । शतमश्वानृते हन्ति सहस्रं पुरुषानृते ॥ Pt. 3. 108. अनृत personified is the son of अधर्म and हिंसा, husband and brother of निकृति, father of भय, नरक, माया and वेदना. Vismu P. 2 Agriculture कृषि इति कोशात् आमिषे यच्च पूर्वेषां राजसं च मलं भृशम्। अनृतं नाम तद् भूतं क्षिप्तेन gf|| Ram. 7-74. 16. (opp. ); Occupation of a Vaidya (वाणिज्य) सत्य वाणिज्यं तेन चैवापि जीव्यते Ms. 4.5. -Comp. -देव a. whose gods are not true ( Say.) ; यदि वामनृतदेव आस Rv. 7. 104. 14; not playing fairly (?) -चंदनम्, -भाषणम् - आख्यानम् lying, falschood. - वादिन् वाच् .. a liar उद्विजन्ते यथा सर्पानरादनृतवादिनः Rām. 2.103.12. व्रत a false to one's vows or promises.
अनु(ति) - अनुति. Iping a liar नैमानानृतिको न हिंस्र : Bu. ch. 2.11.
अनृतुः [ न. त. ] 1 Unfit season, improper or premature time: अनृतौ चाभ्रदर्शने Ms. 4. 101. -2 Time before menstruation. -Comp. - कन्या a girl before menstruation. अनेक . 1 Not one; inore than one, many : अनेकपितृपितृभागकल्पना Y. 2. 12), अनेक जयराम Ki. 1. 16; several, various; तथात्मैकोऽप्यनेकश्च V. 3. 114.