Gujarati Sahitya Kosh Part 01

SR No.: 016103
Original Sutra Author: N/A
Author: Jayant Kothari, Jayant Gadit, Chandrakant Sheth, Raman Soni
Publisher: Gujrati Sahitya Parishad
Publication Year: 1989
Total Pages: 534
Language: Gujarati
Classification: Dictionary & Dictionary
File Size: 17 MB

Page 366

કડીની ‘વૃન્દાવનમાહાભ્ય” (૨. ઈ. ૧૭૩૨/સં. ૧૭૮૮, શ્રાવણ–૧, રણછોડ(દીવાન)-૪ જિ, ઈ. ૨૦-૧૦-૧૭૬૮/સં. ૧૮૨૪, આસો રવિવાર; મુ), ૯૬ કડીની ‘ભક્ત બિરદાવલી (મુ), ૧૫૧ કડીની સુદ ૧૦-અવ. ઈ. ૧૮૪૧/સં. ૧૮૯૭, મહા/ફાગણ વદ ૬] : નામમાહાત્મ” (૨. ઈ. ૧૭૩૫/સં. ૧૭૯૧, મહા-૧૫, રવિવાર; મુ.), વડનગરા નાગર. પિતા અમરજી નાણાવટી. માતા ખુશાલબાઈ. ૬ ખંડ ને ૧૪૯ કડીની કૃષ્ણનાં ગોકુળપરાક્રમોને વર્ણવતી “બાળ- પહેલાં જૂનાગઢ રાજ્યમાં અને પછી જામનગરના દીવાન. તેઓ ચરિત્ર (મુ), ‘હરિરસ’, ‘પાંચરંગ’(મુ.) વગેરે એમની અન્ય ભક્તિમૂલક સારા યોદ્ધા અને વિદ્યારસિક પુરુષ હતા અને ગુજરાતી સિવાય લાંબી રચનાઓ છે. “રામકથા/રામચરિત્ર/રાવણ-મંદોદરી સંવાદ'નાં સંસ્કૃત, વ્રજ અને ફારસી ભાષાઓ જાણતા. શંકરના ઉપાસક હતા. ૧૨ પદ(મુ)માં તૂટક રૂપે રામજીવનના પ્રસંગો આલેખાયા છે. સુધારક માનસવાળા હોવાને લીધે બાળકીને દૂધપીતી કરવાના અને
થાળ, આરતી, ગરબી, કક્કો ઇત્યાદિ પદપ્રકારની ને છપ્પા સતી થવાના કુરિવાજો નાબૂદ કરવામાં તેમણે અંગ્રેજોને સહાય કરી જેવી પણ અનેક કૃતિઓ કવિએ રચી છે, તેમાં ‘બારમાસી” (૨.ઈ. હતી. ૧૭૩૧/સં. ૧૭૮૭, શ્રાવણ-શુક્રવાર, મુ.); શણગાર, વસંત, હિંડોળા, શિવગીતાની 'જ્ઞાનપ્રકાશ’ નામની ગઘટીકા (ર.ઈ. ૧૮૦૭/સં. રાસ વગેરે કૃષ્ણલીલાનાં અનેક પદ(મુ.); ‘પ્રભાતસ્તવન’નાં ૧૮ ૫૬; ૧૮૬૩, જેઠ વદ ૫, મુ.), ૧૩ કવચમાં ‘ચંડીપાઠના ગરબા” (ર.ઈ. ૩૪ કડીનો કક્કો; ૪૦ કડીની “ચેતવણી'; ૫૨ કડીના છપ્પાપ્રકારના ૧૮૨૨/સં. ૧૮૭૮, આસો-૯; મુ.), ૬ ‘રહસ્યના ગરબા', ‘તાજણા (સાટકા) જેવી જ્ઞાનવૈરાગ્યની કૃતિઓનો સમાવેશ થાય છે. ‘રામાયણના રામાવળા” (૨.ઈ. ૧૮૨૩), ‘દ્રવ્યશુદ્ધિ’, ‘માર્બનિર્ણય',
‘વ્રજવૃન્દાવનલીલા', ‘શ્રી વૃન્દાવનલીલા શ્રી જુગલકિશોર સત્ય ‘અશૌચનિર્ણય/સૂતકનિર્ણય', “સોમવાર મહામ્ય/સોમપ્રદેશનો મહિમા છે', ‘રાધિકાજીની વધાઈ’, ‘વામનજીની વધાઇ (સર્વ મુ) એમની પ્રદોષ માહાત્મ’ એ ગુજરાતી કૃતિઓ એમણે રચી છે. તેમણે ગુજરાતીની છાંટવાળી વ્રજભાષાની રચનાઓ છે.
ગુજરાતી અને ફારસીમાં રોજનીશી પણ લખી હોવાનો ઉલ્લેખ ‘બૃહત્ કાવ્યદોહન : ૨ અને ૭માં મુદ્રિત ‘રણછોડજીનો ગરબો’ મળે છે. (ર.ઈ. ૧૮૧૩/સ. ૧૮૬૯, આસો વદ ૮, રવિવાર), કૃષ્ણજીવનની એ સિવાય વ્રજ-ગુજરાતીમાં ‘ઉત્સવ-માલિકા” તથા “વિશ્વનાથ મહિના” તથા “રાસપંચાધ્યાયી' વ્યાપક રીતે આ કવિની રચનાઓ પરનો પત્ર'; વ્રજભાષામાં ‘શિવરહસ્ય', 'કુવલયાનંદ', ગાણિતિક હોવાનું સ્વીકારાયું છે, પરંતુ આ ત્રણે કતિઓ ‘રણછોડભક્તની કોયડાવાળો નાગરવિવાહ', 'બ્રાહ્મણની ચોરાસી નાતનાં નામનાં વાણી'ના સાતે ભાગમાં મુદ્રિત સ્વરૂપે મળતી નથી, “રણછોડજીનો કાવ્ય’, ‘દક્ષયજ્ઞભંગ’, ‘શિવવિવાહ/ઈશ્વરવિવાહ’, ‘શિવરાત્રિમાહાભ્ય', ગરબો' તો એનો રચનાસમય જોતાં આ કવિની કતિ હોય એવી બૂઢેશ્વરબાવની’ના પર કવિત, ‘મહનીછળ’, ‘કામદહન-આખ્યાન', સંભાવના બહુ ઓછી છે. ‘દિલમાં દીવો કરો', કે “હરિજન હોય તે “મદનસંજીવની', કાલખંજ-આખ્યાન’, ‘જલંધર-આખ્યાન', હરિને ભજે' જેવાં આ કવિને નામે મળતાં પદ રણછોડ–૫ને નામે અંધકાસુર-આખ્યાન', ‘ભસ્માંગા-આખ્યાને', 'શંખચૂડ-આખ્યાન', પણ મળે છે.
| ‘ત્રિપુરાસુર-આખ્યાન’, ‘ભક્તમાળ” અને “બિહારી શતશઇ' વગેરે કૃતિ : ૧. રણછોડભક્તની વાણી : ૧-૭, પ્ર. બળદેવદાસ ત્રિ તથા ફારસીમાં ‘તારીખે સોરઠ/વાક્યાએ સોરઠ વ હાલાર” અને ભગત, ઈ. ૧૯૬૪ (બીજી આ.), ઈ. ૧૯૫૭, ઈ. ૧૯૬૭, ઈ. ‘કાતે ગુનાગુન વગેરે કૃતિઓની રચના કરી છે. ૧૯૬૭, ઈ. ૧૯૬૭, ઈ. ૧૯૭૮ (સં.); ૨. નકાદોહન, ૩. બુકા- કૃતિ : ૧. ચંડીપાઠના ગરબા, સં. ગણપતરામ છે. ઝા, ઈ. દોહન : ૧, ૮, ૪. બૃહત્ ભજનસાગર, પ્ર. જ્યોતિવિભૂષણ પંડિત ૧૮૮૫ (સં.); ૨. દીવાન રણછોડકૃત શિવગીતા, પ્ર. જાદવરાય લી. કાર્તાતિક અને અન્ય, ઈ. ૧૯૦૯.
બૂચ, ઈ. ૧૮૯૭ (સં.); ૩. શ્રી દેવીમહાભ્ય અથવા ગરબા સંદર્ભ : ૧. કવિચરિત : ૩; ૨. ગુસાપઅહેવાલ : ૯-‘રણછોડ સંગ્રહ: ૨, પ્ર. વિશ્વનાથ ગો. દ્વિવેદી, ઈ. ૧૮૯૮) ૨. શિવરહસ્ય:૧ કવિ', કેશવ હ. શેઠ: ૩. ગુસામધ્ય; ૪, ગુસારસ્વતો; ૫, સંશોધન (અનુ. રણછોડજી દીવાનજી), પૂ. જાદવરાય લી. બુચ (+ સ); ૫. અને અધ્યયન, બહેચરભાઈ ૨. પટેલ, ઈ. ૧૯૭૬-‘પ્રેમલક્ષણા શ્રી શિવરાત્રિમાહાભ્ય, પૂ. સેવાઈભાઈ રાયચંદ, ઈ. ૧૮૭૩: ૬, ભક્તિનો ગાયક કવિ રણછોડ', “કવિ રણછોડનાં પ્રભાતિયાં', “ભક્ત- બુકાદોહન : ૨. કિ રાશોની બાલવારી' “ભક્તકવિ રાવળોના રાસ-ગરબા' સંદર્ભ : ૧. “રણછોડજી દીવાનનું જન્મચરિત્ર, ગણપતરામ છે. ‘ભકત કવિ રણછોડની પતર કૃતિઓ; દ. ગુહાયાદી; ૭. ડિકૅટ- ઓઝા, ૧૮૮૫, ૨. ગુજરાતના નાગરોનું ફારસી ભાષા અને લૉગબીજે; ૮. ડિકૅટલૉગભાવિ: ૯, કોંહનામાવલિ. [ચ.શે] સાહિત્યનું ખેડાણ, છોટુભાઈ ૨, નાયક, ઈ. ૧૯૫૦; ૩. ગુજરાતી
ઓએ હિન્દી સાહિત્યમાં આપેલો ફાળો, ડાહ્યાભાઈ પી. દેરાસરી, રણછોડ(ભગત)-૩ જિ.ઈ. ૨૯-૮- ૧૭૧૭/સં. ૧૭૭૪, ભાદરવા
ઈ. ૧૯૩૭; ૪. ગુમાસ્તંભો; ૫. ગુસારસ્વતો; ૬. સસામાળા;]૭. સુદ ૪, ગુરુવાર : જામનગર જિલ્લાના ધનાણીની આંબલડીના શુબિકારા, .૧૮૩-ગુજરાતી ભાષાના કવિના ઈતિહાસ: ઔદીચ્ય બ્રાહ્મણ. પિતા સંઘજી. માતા પ્રેમબાઈ. કૃષ્ણભક્તિનાં ધોળ
રણછોડજી દીવાન; ૧૦. એજન, જાન્યુ. ૧૮૭૨–“રણછોડજીકૃત અને પદો (૭ મુ)ના કર્તા.
ગ્રંથો; 3 ૮. ન્હાયાદી; ૯, ફૉહનામાવલિ. ચિ.શે.] કૃતિ : સામીપ્ટ, એપ્રિલ ૧૯૮૪-‘આંબલડી (હાલાર)ના રણછોડ ,
કથાઃ રણછોડ-૫ [ઈ. ૧૯મી સદી પૂર્વાધી : રામભક્ત કવિ. વતન ઉત્તર ભગતનાં ધોળ-પદ', સં. કે. કા. શાસ્ત્રી(સં.). [ચ.શે.].
ગુજરાતના વિજાપુર તાલુકાનું આગલોડ (અગત્યપુર) ગામ.
રણછોડ (ભગત)-૩ : રણછોડ-૫ ગુ. સા.-૪૩
ગુWાતી સાહિત્યકોશ : ૩૩૭