________________
ગુજરાતી ભાષાના દ્વિરુક્ત શબ્દ અને તેમનું વર્ગીકરણ : ૨૩૫
આટલી વિચારણાને લક્ષમાં રાખી ગુજરાતી ભાષાના દ્વિરુક્ત પ્રયોગોનું વર્ગીકરણ આ પ્રમાણે
યોજી શકાય :
(૧) વીપ્સાવાચક કે આવર્તનવાચક દ્વિરુકત શબ્દો :
(ક) સંયોજક વિનાના દ્વિરુક્ત શબ્દો :
(૧) મૂળ ઘટકની અવિકલ દ્વિરુક્તિવાળા : જેમકે, એકએક, એએ, ફરીફરી, માંડમાંડ ભલેભલે વગેરે.
(૨) જેમાં મૂળ ધટકનો અંતિમ અંશ લુપ્ત થયો છે તેવા : જેમકે, એટએટલું કેટકેટલું, આપઆપણું, ઠેરઠરાવ, ઠેકઠેકાણે વગેરે.
(ખ) સંયોજકવાળા દ્વિરુક્ત શબ્દો :
:
(૧) આ———સંયોજકવાળા જેમકે, અકડાઅકડી, ચડાચડી, ઊભાઊભ, ખેંચાખેંચી, મારામારી વગેરે,
(૨) એ—સંયોજકવાળા : જેમકે, કાલેકાન, ગામેગામ, ધરેશ્વર વગેરે.
(૩) ઓ——સંયોજકવાળા : જેમકે, અડધોઅડધ, કાનોકાન, અંગોઅંગ, નજરોનજર, ભવોભવ વગેરે.
(૪) અનુસ્વાર—સંયોજકવાળા : જેમકે કૂદંકૂદા, ગાળંગાળી, ઠોકંઠોક, દો દોડ, પોલંપોલ વગેરે. (૨) રવાનુકારી દ્વિરુક્ત શબ્દો :
(ક) ઘટકના અવિલ આવર્તનવાળા ॰િ શબ્દો :
(૧) સંયોજક વિનાના : જેમકે, ખટખટ, ગટગટ, ધરધર વગેરે.
(૨) સંયોજકવાળા :
(અ) આ—સંયોજકવાળા : કચાકચ, કડાકડ, ચટાચટ, ધબાધબ, છનાન વગેરે. (આ) ઓ—સંયોજકવાળા : ટપોટપ, ચટોચટ, ફટોફટ, સબોસબ વગેરે.
(ખ) ઘટકના આંશિક પરિવર્તનવાળાઃ (મૂળ શબ્દનું ધડતર રવાનુકારીનું, પણ એ ધટક વચ્ચે પ્રાસ) ખળભળ, ખટપટ, ગાબડ, ચડભડ વગેરે.
(૩) પ્રાસસાધક દ્વિરુક્ત શબ્દો :
(ક) જેમાં બંને ઘટકો પ્રચલિત કે સાર્થ હોય તેવા દ્વિરુક્ત શબ્દો : જેમકે, બળ્યુંજયું, રહ્યુંસહ્યું, આવકજાવક વગેરે.
(ખ) જેનો એક ધટક પ્રચલિત કે સાર્થ છે અને બીજો ધટક પ્રતિધ્વન્યાત્મક (Echo or Jingle) છે તેવા દ્વિરુક્ત શબ્દો.
(૧) પાછલો ઘટક પ્રતિધ્વન્યાત્મક :
(અ) આદ્યવ્યંજનને સ્થાને અકારવાળા : ધરબર, કામય્યામ. (આ) આદ્યાક્ષરના સ્વરના પરિવર્તનથી સધાયેલા.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
