________________
૩૫
પ્રગતિ કરવામાં બાધક છે. ભક્તિ એ તપ, જપ અને કિયાના અહંકારને પણ નાશ કરે છે તેથી સર્વ સદગુણની પૂર્ણતા ભક્તિમાં થાય છે.
ભકિત વિના ચિત્તની શાંતિ પ્રાપ્ત થવી અશકય છે. કેમકે અશાંતિનું બીજ અહંકારમાં છે. તેથી તપ, જપ, શ્રુત અને ક્રિયા કરવાની બુદ્ધિ જેની કરુણાથી થાય છે તેને સતત સ્મૃતિમાં રાખવાથી અહંકારનું ઉત્થાન જ થતું નથી.
સંત પુરુષોની કરુણું વિશ્વ પર સદા વરસતી રહે છે અને સર્વ જીના ઉત્થાનમાં તે સહાય કરે છે, એમ માન્યા વિના ભક્તિ જાગતી જ નથી અને ભક્તિ વિના અહંકાર ટળતો નથી.
વિશ્વ પર પ્રભુત્વ પ્રભુની કરુણનું છે અને તે કરુણું વિવિધ રૂપે પોતાનું કાર્ય સતત કર્યા કરે છે.
ભક્તને આધીન ભગવાન છે, તેને અર્થ એટલે જ છે કે પ્રભુની કરુણાને હદયથી માન આપનાર ભક્તનું કલ્યાણ થયા સિવાય રહેતું નથી.
ભક્તિ એ મુક્તિની દ્વતિ છે, એને અર્થ એ છે કે ભક્તિ વિના અહંકાર દેષમાંથી કઈ મુક્ત થઈ શકતું નથી. અહંકાર જાય તેને અન્ય દેમાંથી મુક્ત થવું દુષ્કર નથી.
