________________
૧૬.
જંતુઓ અને તેમનું અસંખ્ય પ્રકારનું દુઃખ છે. તેથી જ શાસ્ત્રકાર ભગવતે, ચાર ગતિ, પાંચ ગતિ, ચાયસિ લક્ષ ચાનિ અને જીવને જનમવા અને મરવાના અસંખ્ય સ્થાને રૂપ ભવ સ્વરૂપનું ચિતન કરવાનું ફરમાવે છે. એનાં કારણ રૂપ કર્મ સ્વરૂપનું ધ્યાન કરવાનું કહે છે. અને એ ધ્યાન આત્મામાં રહેલાં કરુણરસને જગાડે છે.
કરુણરસનું સર્વ રસમાં ઉત્કૃષ્ટ સ્થાન છે એમ બતાવવા માટે કરુણારસથી પૂર્ણ એવાં શ્રી તીર્થકર દેને પ્રથમ પરમેષ્ઠિ અને તેમનાં દ્રવ્યભાવ ઉભય પ્રકારના તીર્થોને ભવસાગર તારનારા, અને ધર્મધામ માનવામાં આવ્યા છે. પ્રભુનાં દ્રવ્ય તીર્થો પણ ઊંચામાં ઊંચા ગિરિશ પર સ્થાપન કરવામાં આવ્યા છે. તેનું કારણ પણ કરુણરસ એ સર્વ રામાં શ્રેષ્ઠ છે એવી પ્રતીતિ કરાવવા માટે છે. ભવ્ય અને ઉત્તગ જિનાલ ઉભા કરવામાં આવે છે તેની પાછળ પણ કરુણરસની ભવ્યતાનું સચોટ પ્રતિપાદન છે.
“પ્રભુની આજ્ઞા એ જ મોક્ષ!” અહિ જેમ કારણુમાં કાર્યનો ઉપચાર છે તેમ “પ્રભુની કરુણું એ આજ્ઞા !” એમાં કારણમાં કાર્યને ઉપચાર છે,
લાખે જનને સ્વયંભૂ રમણ સમુદ્ર પણ જેની હરિફાઈ નથી કરી શકતે એ દેવાધિદેવની કરુણું સાચે જ કલ્યાણકારિણી છે ભવજલતારિણી છે.
ભીષણ ભવ-વનમાં ભટકતા જીવેને જોઈને જીવત્વ
