________________
ભકતામર રહસ્ય
ઘડામાં ભરાયા પછી. કોઈ એક નિશ્ચિત
૩૪
પાણીની ધારા રેડાય અને તે પાણી આપાઆપ વહી નીકળે છે, ત્યારે તે રસ્તે નહીં વહેતાં જુદા જુદા રસ્તે જુદી જુદી તમે વહે છે, તેમજ અલકારા પણ કાવ્યમાં વહી નીકલે છે.
ભક્તામરસ્તોત્રના અલંકાર-કાર પણ
એવે જ છે. કોઈ વિશેષ ક્રમબદ્ધતા, અથવા તા કઈ જાતના દુરાગ્રહ એમાં જોવા મળતા નથી. અલ'કારના ઉર્યુક્ત ત્રણે પ્રકારો તેમાં સમાયેલા છે. શબ્દાલંકારોમાં અનુપ્રાસ એ સૌથી પ્રથમ વણુ મૈત્રી, સ્થાનમૈત્રી કે અનુરણનપ્રધાનતાથી યુક્ત છે. ભક્તામરસ્તાત્રનું કોઈપણ પદ્મ અનુપ્રાસથી વિરહિત નથી. સ્થળે સ્થળે એકાનુપ્રાસ કે વૃર્ત્યનુપ્રાસ તેા છે જ, તેની વમૈત્રી અને સ્થાન—મૈત્રી વડે થયેલ નાદાનુસ`ધાન તેમાં જે પ્રાણ પૂરે છે, તે પણ અદ્ભૂત છે. આસ્તાં તવ જ્ઞયનમસ્ત समस्तदोष, नात्यद्भुतं भुवनभूवण भूतनाथ, चित्रं किमन्त्र ચર્િ તે ત્રિશા નામિ, ઈત્યાદિ અનેક પદ્યો તેનાં ઉદાહરણ છે. ચસકનાં દર્શન આ કાવ્યમાં થતાં નથી, એટલે તેઓ આચાય ભામહની જેમ તેને રસમાં ગડુભૂત માનતા લાગે છે.
શ્લેષાલ કાર ની દૃષ્ટિએ કવિએ પેાતે પ્રયત્ન કર્યાં હોય કે નહિ, તે કહી શકાય નહીં, પણ જો આપણે શબ્દશાસ્ત્રની દૃષ્ટિએ વિચાર કરીએ તેા ઘણા શબ્દો એવા મળી જાય છે કે જેના આધારે શ્લેષાલ કાર પુષ્ટ થાય છે. ૮ મૃગ=પશુ અને હરિ, મુનીશ= મુનિશ્રેષ્ઠ અને ઋષભ, ભૂત વાસ્તવિક અને પ્રાણી, પયઃ દૂધ અને પાણી’ વગેરે શબ્દો તથા કેટલાક
