________________
છે : '
હેકતામર રહી
તેમની છબી પધરાવવાને નિર્દેશ કરે છે, એટલે તે અંગે અહીં ડું વિવેચન કરીશું.
દરેક તીર્થકરના શાસનમાં તેની રક્ષા કરનાર યક્ષચક્ષિણી ઉત્પન્ન થાય છે, જેને શાસનદેવ તથા શાસનદેવી કહેવામાં આવે છે. તેઓ તે તીર્થકર ભગવંતની અનન્ય ભક્તિ કરનારને અનેક રીતે સહાય કરે છે, તેથી તે પણ વંદનીય—પૂજનીય મનાત્ર છે. આપણું મંદિરમાં જે તીર્થકર મૂળનાયક હોય તેના યક્ષ-યક્ષિણીને તે મંદિરના ગર્ભગૃહની બહાર બંને બાજુ પ્રતિષ્ઠિત કરવામાં આવે છે, તે પરથી તેમની વંદનીયતા-પૂજનીયતા સમજી શકાશે.
ભક્તામર સ્તંત્ર પ્રથમ શ્રી રાષભદેવ ભગવાનની સ્તુતિ સ્તવના અર્થે જાયેલું છે. તેમના શાસનની રક્ષા કરનાર થક્ષનું નામ ગેમુખ છે અને યક્ષિણીનું નામ અપ્રતિચક્ર છે, પણ તે ચક્રેશ્વરીના નામથી વિશેષ પ્રસિદ્ધ છે. નિવણકલિકામાં તેનું સ્વરૂપ વર્ણવતા કહ્યું છે કે “મિત્તેવ તીર્થ समुत्पन्नामप्रतिचक्र भिधानां यक्षिणी हेमवर्णा गरुडवाहनामष्टभुजां वरदवाणचक्राशयुक्तदक्षिणकरां धनुर्वनचक्राशवामશ્રી નેતિ ” તે જ તીર્થને વિષે અપ્રતિચકા નામની ચક્ષિણ ઉત્પન્ન થયેલી છે, જેને વર્ણ સુવર્ણ જે (પી) છે, જેનું વાહન ગરુડ છે અને જે આઠ ભુજાવાળી છે. આ આઠ ભુજાઓ પૈકી તેની જમણી ભુજાઓમાં અનુક્રમે વરદમુદ્રા, બાણું, ચક અને પાશ છે તથા ડાબી ભુજાઓમાં ધનુષ્ય, વજ, ચક અને અંકુશ છે.
