________________
૩૬
ભકતામ-રહસ્ય સામાન્ય દીપક તે વાટ હોય તે જ પ્રકટી શકે છે અને તે માટે તેમાં તેલ પૂરવું પડે છે. વળી તેમાં ક્યારેક ધૂમાડે પણ થાય છે અને પવનને જોરદાર સપાટો આવે તે તે ઓલવાઈ જાય છે, જ્યારે શ્રી જિનેશ્વરદેવના અંતરમાં જે જ્ઞાનદીપક પ્રકટેલે છે, તેને વાટની કે તેલની જરૂર પડતી નથી, એટલે કે તેને કઈ બાહ્ય નિમિત્તોની અપેક્ષા રહેતી નથી. વળી તેમાંથી ધૂમાડો નીકળતું નથી, એટલે કે તેમાં કઈ વિકૃતિ થતી નથી. અને પર્વતને ડેલાવે એ પવનને સપાટો આવે છતાં તે ઓલવાત નથી, એટલે કે એક વાર પ્રકટ થયા પછી કઈ પણું સગોમાં તે બૂઝાતું નથી.
તીર્થકરે જન્મે છે, ત્યારે મતિ, કૃત અને અવધિ એ ત્રણ જ્ઞાનથી યુક્ત હોય છે. જયારે તેઓ મહાભિનિષ્ક્રમણ કરીને એટલે કે સંસારનો ત્યાગ કરીને વાવાજજીવ સામાયિક ઉચરવાપૂર્વક સાધુજીવનને સ્વીકાર કરે છે, ત્યારે તેમને ચોથું મન પર્યાવજ્ઞાન ઉત્પન્ન થાય છે અને ત્યાર બાદ નિર્વાણ રોગની સાધના કરતાં જ્ઞાનાવરણીય આદિ ચાર ઘાતી કર્મને નાશ થાય છે, ત્યારે પાંચમું કેવળજ્ઞાન પ્રકટે છે. તેની સાથે કેવળદર્શન પણ હોય છે. આ દર્શન-જ્ઞાનથી તેઓ ત્રણે જગતના સર્વ પદાર્થોનું સ્વરૂપ જોઈ–જાણું શકે છે, એટલે સર્વસર્વદશીની કટિમાં આવે છે અને તે પછી જ તેઓ ચતુર્વિધ સંઘની સ્થાપના કરી લોકોને ધર્મને ઉપદેશ આપે છે.
આ રીતે કેવળજ્ઞાનની ઉત્પત્તિ એ તેમના જીવનની એક અપૂર્વ ઘટના છે અને તે એમના નિવાર્ણને નિશ્ચિત બનાવે છે. •
