________________
ઑત્રની પરિભાષા
ઉપર કહ્યા પ્રમાણે સ્તુતિ-સ્તંત્ર ઈષ્ટદેવ પ્રત્યેનું કૃતજ્ઞાતાજ્ઞાપન કે આત્મનિવેદનનું રૂપ છે. છતાં વિદ્વાનેએ તેની પરિભાષા કરતાં જણાવ્યું છે કે—સ્તંત્ર એ સ્વૈતવ્ય દેવતાની સ્તુતિ કરવા ગુણોનું કીર્તન છે જૈમિનીય ન્યાયમાલા), એટલે પ્રાંસાર્થક થા ધાતુને. અર્થ તેમાં રહેલું છે. સ્તુતિ, સ્તંત્ર કે સ્તવન એ સમાનાર્થક રાબ્દો છે. તેત્રમાં જે તેતવ્યના ગુણેનું સ્મરણ કે કથન થાય છે, તે અસત ન હોવું જોઈએ એમ સૂચન કરતાં અન્ય આચાર્યો જણાવે છે કે આરાધ્યના ઉત્કર્ષદર્શક ગુણોનું વર્ણન જ સ્તોત્ર કહેવાય છે; જે તેમાં ગુણ ન હોય અને માત્ર મિથા કથન હોય તે તે પ્રતારણ કહેવાય છે. એથી આવા ગુણ ઈશ્વરમાં જ હોઈ શકે છે, તેથી ઈશ્વર જ એક સ્તતવ્ય છે. (આસુભાષ્ય) અન્યત્ર કહેવાયું છે કે–પ્રત્યેક મંત્રપદ્યમાં જે છબદ ગુણકીર્તન થાય છે, તેનું નામ સ્તોત્ર છે.
રમેશ તથા ગણી સિકaો િતન્ના विभूति: प्रार्थना चेति षड्विधं स्तोत्रलक्षणम् ॥
આ તન્નશાસ્ત્રોક્ત પરિભાષામાં પણુ-નમસ્કાર, આશીર્વાદ સિદ્ધાંતપ્રતિપાદન પરાક્રમવર્ણન, વિભૂતિસ્મરણ અને પ્રાર્થના” આ છે વસ્તુઓ પૈકી એક એક કે સમગ્ર જેમાં હોય, તેને તેત્ર કહ્યું છે.
સ્તોત્રના પ્રકારે
રોગના આરાધના, અર્ચના અને પ્રાર્થના એ ત્રણ પ્રકારે વિશેષ રીતે પ્રસિદ્ધ છે. તેમાં આરાધ્યનાં રૂપ, ગુણ અને એશ્વર્યનું જેમાં વિસ્તૃત વર્ણન હોય તે આરાધનાસ્તોત્ર, ભાવ-ભકિતમૂલક
