________________
૭૮
અનુપ્રેક્ષા
નમસ્કારને વ્યાવહારિક અર્થ આશ્રવત્યાગ અને સંવરસેવનનું બહુમાન છે. નમસ્કારને પારમાર્થિક અર્થ આશ્રવને ત્યાગ કરનાર અને સંવરનું સેવન કરનાર વિશુદ્ધ આત્મા છે.
વિશુદ્ધ આત્મા જ્ઞાયક રૂપ છે. જ્ઞ સ્વભાવવાન આત્મામાં પરિણમન તે નમસ્કારને ઔદંપર્યર્થ છે અને તે જ આત્મસાક્ષાત્કારનું અનંતર કારણ છે. “આત્મા જ રે દડ્યો, હોતો, મંતવ્યો, નિશિતળો” -શ્રવણ, મનન, નિદિધ્યાસન વડે આત્માને સાક્ષાત્કાર થાય છે.
સાક્ષાત્કાર એ મુખ્ય પ્રયોજન છે. તેનું સાધન નિદિધ્યાસન, નિદિધ્યાસનનું સાધન મનન અને મનનનું સાધન શ્રવણ છે.
શ્રવણને અધિકારી મુમુક્ષુ છે. મુમુક્ષુનાં લક્ષણ શમ-દામતિતિક્ષા તથા શ્રદ્ધા-સમાધાન અને ઉપરતિ છે. તેનું મૂળ વિરાગ છે અને વિરાગનું મૂળ નિત્યાનિત્યાદિને વિવેક અને વિચાર છે.
અમનકતાના મંત્ર. રમ” મંત્ર સર્વ પ્રાણોને ઉત્ક્રમણ કરાવે છે. જો મંત્રનું ઉરચારણ કરવા માત્રથી જ પ્રાણેનું ઊઠ્ઠીંકરણઉત્ક્રમણ થાય છે. બીજા અર્થ માં “જો મંત્ર સર્વ પ્રાણેને પરમાત્મતત્ત્વમાં પરિણમન કરાવે છે.
પ્રાણને મનની ઉપર લઈ જવામાં “નમો મંત્ર સહાય કરે છે. અમનસ્કવ અને ઉન્મનીભાવની અવસ્થા “” મંત્રના પુનઃ પુનઃ સ્મરણથી ઉત્પન્ન થાય છે. કહ્યું છે કે
