________________
૨૨૮
અનુપ્રેક્ષા
નમનીયને અનમન અને અનમનીયને નમન, એ સંસારવૃક્ષનું બીજ છે, અનમનીને અનમન અને નમનીયને નમન, એ ધર્મવૃક્ષનું બીજ છે. નમનીયને નમસ્કાર, એ સર્વ દુઃખોનો અને પાપોને નાશક છે. નમનીયને અનમસ્કાર, એ સર્વ દુખેતુ અને પાપનું ઉત્પાદક છે.
એક અંગ્રેજ લેખકે ઠીક જ કહ્યું છે કે
Prayer changes things but the lack of prayer also changes things.
અર્થાત “પ્રાર્થના સાગોને સુધારે છે, અપ્રાર્થના સાગોને બગાડે છે. બંનેમાંથી નિષ્ક્રિય કેઈ નથી.”
નવકારમાં તપ છે, સ્વાધ્યાય છે અને ઈશ્વરપ્રણિધાન છે.
તપથી શરીર સુધરે છે, સ્વાધ્યાયથી મન સુધરે છે અને ઈશ્વરપ્રણિધાનથી આત્મા સુધરે છે.
પરમાત્માની નજીક વસવા માટે પ્રથમ અનાત્માના સંગથી છૂટવું જોઈએ.
આસન શરીરને સંગ છોડાવે છે. પ્રાણાયામ પ્રાણ ઉપર નિયમન લાવે છે. પ્રત્યાહાર ઈન્દ્રને સંગ છોડાવે છે. ધારણું, ધ્યાન અને સમાધિ અનુક્રમે મન, બુદ્ધિ અને અહંકારને સંગ છેડાવે છે.
