________________
આત્મા એ જ નમસ્કાર છે.
૨૦૯ આત્મા એ જ નમસ્કાર છે. મંત્રસાધનાનું મહત્ત્વ અર્થની દૃષ્ટિએ નથી, પણ બીજની દષ્ટિએ છે.
નમો’ એ શ્રદ્ધાસૂચક છે, “સ ” એ સર્વજ્ઞતાનું બીજ હોવાથી જ્ઞાનસુચક છે અને તi” એ મનનક્રિયા રૂપ હોવાથી ચારિત્રસુચક છે.
બજ સરિતા' એ મંત્રનાં ત્રણ પદે એ રીતે રત્નત્રયસૂચક છે. અનુક્રમે તરુચિ, તવાધ અને તત્ત્વરમણતા રૂપ અથને બતાવે છે. એ અર્થ ભેદ–રત્નત્રયીની દૃષ્ટિએ છે. અભેદ-રત્નત્રયીની દષ્ટિએ પણ તેને અર્થ ઘટાવી શકાય છે.
“અ” પદની વ્યાખ્યા કરતાં શ્રી સિદ્ધહેમખૂહવૃત્તિમાં કહ્યું છે કે –
प्रणिधानं चाऽनेन सह आत्मनः सर्वत: संभेदः तदभिधेयेन चाऽभेदः । अयमेव हि तात्विको नमस्कार इति ।'
અ” પદનું પ્રણિધાન “સંભેદપ્રણિધાન છે અને માઁ વાયુ પરમાત્મસ્વરૂપનું પ્રણિધાન તે “અભેદપ્રણિધાન છે.
આ અભેદપ્રણિધાન એ જ તાવિક નમસ્કાર છે. અહીં ‘એવકાર વડે નમસ્કાર અને અરિહંતને અભેદ સૂચિત કર્યો છે.
જેમ “સ”નું અભેદ-પ્રણિધાન એ તાત્વિક નમસ્કાર છે. તેમ ત્રાણ પણ “અરિહંત પરમાત્મા જ છે. એ રીતે “નમો”, “સરિ અને “તાળ – એ ત્રણેય એક જ અર્થને સૂચવનારા બની જાય છે.
