________________
૧૮૮
અનુપ્રેક્ષા આજ્ઞાનું પાલન પોતે જ કરવા લાગ્યા છે, એવી નિષ્ઠા તે શ્રદ્ધા છે. એમ શ્રદ્ધા અને ભક્તિ ઉભય મળીને જીવની મુક્તિરૂપી કાર્યસિદ્ધિ કરે છે. -
આ બંને વસ્તુને પૂરી પાડનાર શ્રી નમસ્કારમંત્ર હોવાથી ભવ્ય જીવોને તે પ્રાણથી પણ પ્યાર છે અને પ્રત્યેક શ્વાસે સે વાર સંભારવા લાયક છે. તેથી મનનું રક્ષણ થાય છે, સંકલ્પ-વિકલ્પ છૂટી જાય છે, સમત્વભાવમાં સ્થિતિ પેદા થાય છે અને આત્મારામતા–આત્મસ્વરૂપમાં જ રમણતા કરવાને અભ્યાસ પડે છે.
ગણમુક્તિને મહામંત્ર, નમસ્કાર એ ઋણમુક્તિનો મંત્ર છે. પોતાના માથે ઋણ છે, એમ માનનાર વ્યક્તિ આપોઆપ નમ્ર બને છેનિરહંકાર રહે છે.
પ્રત્યેક જન્મમાં બીજા ઉપર કરેલા અપકાર અને બીજાના પિતા ઉપર થયેલા ઉપકારને યાદ રાખનારે જ સદા નમ્ર રહે છે અને ઉપકારના બદલામાં પ્રત્યુપકાર કરવાની ભાવનાવાળો રહે છે.
પિતે કરેલા અપકારનો બદલે સમતાભાવથી સર્વ પ્રકારનાં કણસહનમાં રહેલો છે અને પિતા ઉપર થયેલા ઉપકારને બદલે આત્મજ્ઞાનથી વળે છે.
આત્મજ્ઞાની પુરુષ વિશ્વ ઉપર જે ઉપકાર કરે છે, તે એટલે માટે હોય છે કે તેની આગળ તેમના ઉપર બીજાથી થયેલા બધા ઉપકારનો બદલો વળી જાય છે.
