________________
૧૮૬
અનુપ્રેક્ષા
જો ભગવાનમાં અચિંત્ય સામર્થ્ય ન હોય, તે ભક્તને પ્રયત્ન વિફળ છે. જે ભકતનો પ્રયત્ન ન હૈય, તે અચિંત્ય સામર્થ્ય પણુ લાભ કરતું નથી.
પ્રયત્ન ફળદાયી છે–એવી ખાત્રી તે શ્રદ્ધા છે. કૃપા ફળદાયી છે–એવી ખાત્રી તે ભક્તિ છે. કૃપા એ ભગવાનના સામશ્યને સૂચક શબ્દ છે. પ્રયત્ન એ ભક્તની શ્રદ્ધાનો સૂચક શબ્દ છે. ભક્તિના પ્રમાણમાં જ શ્રદ્ધા રૂરે છે. અને શ્રદ્ધાના પ્રમાણમાં જ ભક્તિ ફળે છે.
ચાલ્યા વિના ઈષ્ટ સ્થાને પહોંચાય નહિ–એ શ્રદ્ધાસૂચક વાક્ય છે. ઈષ્ટ સ્થળે પહોંચવા માટે જ ચાલવાની ક્રિયા થાય એ ભક્તિસૂચક વાક્ય છે. •
ઈષ્ટ સ્થળમાં જે ઈષ્ટત્વની બુદ્ધિ ન હોય, તે ચાલવાની ક્રિયા થઈ જ કેમ શકે? અને ચાલવાની ક્રિયા વિના ઈષ્ટ સ્થળે પહોંચાય જ કેમ?
આમાં એ મહિમાશાળી દ્રવ્ય છે. તેથી જ તેને ઓળખાવનાર પરમાત્મા પ્રત્યે ભક્તિ જાગે છે. એ ભક્તિ ક્રિયા તરફ આદર જગાડે છે અને એ આદર પ્રયત્નમાં પરિણામ પામે છે.
શ્રી નમસ્કારમંત્રમાં શ્રદ્ધા અને ભક્તિ બંને રહેલાં છે. શ્રદ્ધા નમસ્કારની ક્રિયા ઉપર અને ભક્તિ નમસ્કાર્યના પ્રભાવ ઉપર અવલંબે છે. “રાજન જ્ઞા માં ?
અર્થાત્ “ભક્તિ એક પ્રકારનું જ્ઞાન છે, કે જેમાં આરાધ્ય તત્ત્વની વિશેષતાનું ગ્રહણ થાય છે.
