________________
૧૫૦
અનુપ્રેક્ષા
વિશ્વ શ્રી અરિહંત રૂપ છે, કેમ કે શ્રી અરિહેતાની કરુણાનો વિષય છે, શ્રી અરિહંતેના જ્ઞાનનું ઝેય છે અને શ્રી અરિહતેના ઉપદેશ અર્થાત આજ્ઞાનું આલંબન અથવા ક્ષેત્ર છે.
એ રીતે શ્રી અરિહંત સમગ્ર વિશ્વમય અને સમગ્ર વિશ્વ શ્રી અરિહંતમય છે, અર્થાત શ્રી પંચપરમેષ્ઠિ સમગ્ર વિશ્વમય અને સમગ્ર વિશ્વ શ્રી પંચપરમેષ્ટિમય છે.
શ્રી પંચપમેષ્ઠિનું ધ્યાન શ્રી પંચપરમેષ્ઠિનું ધ્યાન જ્યારે શબ્દ, અર્થ અને જ્ઞાનથી સંકીર્ણ હોય છે, ત્યારે તે સવિકલ્પ સમાધિને હેતુ બને છે. એ રીતે જ્યારે દેશ, કાળ, જાતિ આદિથી યુક્ત હોય છે, ત્યારે પણ તે સવિકલ્પ સમાધિ બને છે. જ્યારે દેશ, કાળ, જાતિ આદિથી શૂન્ય કેવળ અર્થ માત્ર નિર્ભોસ બને, ત્યારે જે તે સ્થૂલ વિષયક હોય તે નિર્વિતક અને સૂકમ વિષયક હેાય તે નિવિચાર સમાધિ રૂપ બને છે, એમ શ્રી પાતંજલ ચોગદર્શન કહે છે.
સ્થલ એટલે મનુષ્યાદિ પર્યાય રૂપ અને સૂકમ એટલે શુદ્ધ આત્મસ્વરૂપ સમજવું. શ્રી જૈનદર્શન મુજબ પર્યાયયુક્ત સ્થલસૂકમ દ્રવ્યનું ધ્યાન એ સવિતર્ક–સવિચાર અને પર્યાયવિનિમુક્તિ સ્થૂલસૂક્ષમ દ્રવ્યનું ધ્યાન તે નિર્વિતર્ક-નિર્વિચાર સમાધિ છે. અથવા અંતરાત્મામાં પરમાત્માના ગુણેને અભેદ આરેપ (સમાપતિ) તે ધ્યાનું ફળ છે અને તે સંસર્ગીરાપ વડે થાય છે.
સંસર્ગરેપ એટલે જેના તાવિક અનત ગુણે આવિર્ભાવ પામેલા છે, તેવા સિદ્ધાત્માઓના ગુણો વિષે અંતરાત્માને
