________________
૧૩૬
અનુપ્રેક્ષા
વળી “નમો પદનું ઉચ્ચારણ તે વખરી વાણુને પ્રયોગ છે, તેથી તે કિયાગ છે; અર્થનું ભાવન તે મધ્યમા વાણું હાઈ ભક્તિગ છે અને નમસ્કારની આક્તર કિયા પશ્યન્તી રૂપ છે, તેથી તે જ્ઞાનયોગ છે. એ રીતે કર્મ, ભક્તિ અને જ્ઞાન–ત્રણેય રોગની સાધના “નમો પદમાં રહેલી છે.
નિમળ વાસના, નમસ્કારની સાધનાથી મલિન વાસનાઓનો ત્યાગ થાય છે, નિર્મળ વાસનાને સ્વીકાર થાય છે અને અંતે ચિત્રમાત્રા વાસના અવશેષ રહે છે.
મલિન વાસના બે પ્રકારની છે – એક બાહ્ય અને બીજી આંતર. વિષયવાસના તે બાહો છે અને માનસવાસના તે અત્યંતર છે. વિષયવાસના સ્થૂલ છે, જ્યારે માનસવાસના સૂક્ષમ છે. વિષયના ભેગકાળમાં ઉત્પન્ન થતા સંસ્કાર તે વિષયવાસના છે અને વિષયે પ્રતિ કામનાના કાળમાં ઉદ્દભવતા સંસ્કાર તે માનસવાસના છે. બીજી રીતે લોકવાસના કે દેહવાસના તે વિષચવાસના છે અને દંભ, દર્પાદિ તે માનસવાસના છે.
નમસ્કારભાવ અને નમસ્કારની ક્રિયાથી બાહ્ય–આંતરુ ઉભય પ્રકારની મલિન વાસનાને નાશ થાય છે તથા મૈત્રી, મુદિતાદિ નિર્મળ ભાવનાઓ પ્રગટે છે.
ચિત્માત્ર વાસના એટલે મન, બુદ્ધિ આદિ ચૈતન્યને શુભ વ્યાપાર તેથી કાર્યકાર્ચના વિવેકરૂપી સવિચાર જાગે છે અને અંતે તેને પણ પરમાત્મ-સાક્ષાત્કારમાં લય થાય છે.
