________________
અનુપ્રેક્ષા બુદ્ધિની નિમલતા અને સૂક્ષ્મતા. માનવજન્મ દુર્લભ છે. તેથી પણ દુર્લભ પવિત્ર અને તીર્ણ બુદ્ધિ છે. નમસ્કાર શુભ કર્મ હોવાથી તેના વડે બુદ્ધિ તીક્ષણ બને છે. નમસ્કારમાં ભક્તિની પ્રધાનતા હોવાથી બુદ્ધિ વિશાલ અને પવિત્ર બને છે. નમસ્કારમાં સમ્યજ્ઞાન હોવાથી બુદ્ધિ સૂમ પણ બને છે.
બુદ્ધિને સૂક્ષમ, શુદ્ધ અને તીણું બનાવવાનું સામર્થ્ય આ રીતે નમસ્કારમાં રહેલું છે. પરમપદની પ્રાપ્તિ માટે બુદ્ધિના તે ત્રણે ગુણાની આવશ્યકતા છે. સૂક્ષ્મ બુદ્ધિ વિના નમસ્કારના ગુણે જાણી શકાતા નથી, શુદ્ધ બુદ્ધિ વિના નમસ્કાર્ય પ્રત્યે પ્રેમ પ્રગટી શકતો નથી અને તીક્ષણ બુદ્ધિ વિના નમસ્કારના ગુણોનું સ્મરણ ચિત્તરૂપી ભૂમિમાં સુદૃઢ કરી શકાતું નથી.
નમસ્કાર કર્તામાં રહેલે ન્યાય, નમસ્કાર્ય તાવમાં રહેલી દયા, નમસ્કાર કિયામાં રહેલું સત્ય, બુદ્ધિને સૂમ, શુદ્ધ અને સ્થિર કરી આપે છે. એ રીતે બુદ્ધિને સક્ષમ, શુદ્ધ અને સ્થિર કરવાનું સામર્થ્ય નમસ્કારમાં રહેલું છે.
નમસ્કારમાં અહંકાર વિરુદ્ધ નમ્રતા છે, પ્રમાદ વિરુદ્ધ પુરુષાર્થ છે અને હૃદયની કઠેરતા વિરુદ્ધ કોમળતા છે. નમસ્કારથી એક બાજુ મલિન વાસના, બીજી બાજુ ચિત્તની ચંચળતા દૂર થવાની સાથે જ્ઞાનનું ઘોર આવરણ જે અહંકાર તે ટળી જાય છે. નમસ્કારની ક્રિયા શ્રદ્ધા, વિશ્વાસ અને એકાગ્રતા વધારે છે. શ્રદ્ધાથી તીવ્રતા, વિશ્વાસથી સૂક્ષમતા અને એકાગ્રતાથી બુદ્ધિમાં સ્થિરતા ગુણ વધે છે.
