________________
-XXV]
XXV
अहङ्कार is divided into three kinds
अहङ्कार
सात्विक
or
वैकृत
NOTES
सात्त्विक
1
मनस
राजस
or
तैजस
the eleven इन्द्रियs
सन्मात्रापश्ञ्चक
This is the scheme adopted by a and others. But विज्ञान o (on सां. सू. II. 18 ) would have
अहङ्कार
24
तामस
or
भूतादि
वैकारिकस्तैजसश्च तामसश्वेत्यहं त्रिधा । अहं तस्वाद्विकुर्वाणान्मनो वैकारिकादभूत् ॥ वैकारिकाश्च ये देवा अर्थाभिव्यञ्जनं यतः । तैजसादिन्द्रियाण्येव ज्ञानकर्ममयानि च ॥ तामसो भूतसूक्ष्मादिर्यतः खं लिङ्गमात्मनः ।
31
राजस
the ten इन्द्रियs
पञ्चतन्मात्राs.
In support of his classification, विज्ञान० quotes from some स्मृति
तामस
But this explanation is wrong; for a and Я are inactive by themselves, and cannot produce anything unless helped by the mobile रजस्. वंशीधर's explanation, viz.,—' समधीन्द्रियाणि मनोऽपेक्षयाऽल्पसत्त्वत्वेन राजसकार्यत्वेनैव स्मृतिषु निर्दिष्टान्यत्र तु व्यष्टीन्द्रियापेक्षयाऽधिकसत्वत्वेन सात्विकाहङ्कारकार्यतयोक्तानीत्यविरोधः । " is very lame ( See सांख्यतत्वकौमुदीटीका of वंशीधर. Chow. S. S., p. 343; see further बालराम, pp. 177-178 and Sovani, p. 415 ) .
