________________
TATTVA-KAUMUDI
vis., तदवघातके does not materially differ from तदपघातके. Com. pare also Wilson, pp. 6-7; Davies, pp. 13-14, note on this reading. विष्णुपुराण describes the three दु:खs in the following verses :
अध्यात्मिकोऽपि द्विविधः शारीरो मानसस्तथा । शारीरो बहुभिर्भेदैर्भिद्यते श्रूयतां च सः ॥ २ ॥ शिरोरोगप्रतिश्यायज्वरशूलभगन्दरैः । गुल्मार्शःश्वयथुश्वासछादिभिरनेकधा ॥ ३ ॥ तथाक्षिरोगातीसारकुष्टांगामयसंज्ञितैः । भिद्यते देहजस्तापो मानसं श्रोतुमर्हसि ॥ ४ ॥ कामक्रोधभयद्वेषलोभमोहविषादजः । शोकासूयावमानामात्सर्यादिमयस्तथा ॥ ५ ॥ मानसोऽपि द्विजश्रेष्ट तापो भवति नैकधा । इत्येवमादिभिर्भेदैस्तापो ह्याध्यात्मिको मतः ॥ ६ ॥ मृगपक्षिमनुष्याथैः पिशाचोरगराक्षसैः । सरीसृपाद्यैश्च नृणां जायते चाधिभौतिकः ॥ ७ ॥ शीतवातोष्णवर्षाम्बुवैद्युतादिसमुद्भवः ।
तापो द्विजवरश्रेष्ठैः कथ्यते चाधिदैविकः ॥ ८॥ (६. ५) The reading set, ( found in some editions ), in the verse अके चेन्मधु etc., has अर्के as its variant. On this बालराम remarks
-अके इति पाठे तु-समीपे-गृहकोणे, इति वार्थो बोध्यः। वस्तुतस्तु जैमिनीयसूत्रभाष्ये शबरस्वामिभिः पथि जातेऽर्के मधूत्सृज्य तेनैव पथा यथा मध्वार्थिनः पर्वतं न गच्छेयुरित्यभिधाय 'अर्के चेन्मधु विन्देत' इत्येवमपन्यासाद् अर्के-इत्येव पाठः साधीयान् ॥ (p. 14, note 1).
The quotation 'यन दुःखेन सम्भिन्नं etc., is ascribed to श्रुति by वाच०. On this बालराम remarks- यन्न दुःखेन सम्भिन्नम्' इति भट्टवार्तिकरिति केचित् , स्मृतिरियमिति विज्ञानभिक्षवः, परिमलादिषु प्रामाणिकग्रन्थेषु श्रुतित्वेन व्यवहारादर्थवादरूपा श्रुतिरियमिति मादृशाः॥ (p. 16, note 3 ). The word eaf in this quotation has been variously
