________________
-
अध्ययन १ गा. १ संयमस्वरूपम् शस्त्रादिना तत्पहरणं तदभिलापमात्रं वा रज्जोरचेतनत्वेन प्राणव्यपरोपणाsभावेऽपि आत्मन उक्तस्वरूपाऽशुद्धपरिणामोदयाच्चतुर्गतिभवभ्रमणहेतुर्वन्धो नियतं भवति ।
उभयतो हिंसा-आत्मनोऽशुद्धपरिणामपूर्वकं प्राणव्यपरोपणं, यथा-केनचिद् व्याधेन मृगजिघांसया शरप्रक्षेपेण कृतं तद्धननम् ।
संयमः। संयमा संयमनं सम्यगुपरमणं सावधयोगादिति संयमः, स च सप्तदशविधः, समझकर क्रूर परिणामसे मारा, या मारने का प्रयास किया तो वहाँ रस्सीके अचेतन होने के कारण यद्यपि प्राणोंका व्यपरोपण नहीं हुआ तथापि आत्मामें अशुद्ध परिणामके उदय होनेसे वह भी भावहिंसा है। उस हिंसासे निश्चय ही चतुर्गतिमें परिभ्रमण करानेवाले कर्मोंका बन्ध होता है। _ (३) उभयहिंसा-अशुद्ध परिणामोंसे जीवका घात करना उभयहिंसा है, क्योंकि इस हिंसामें आत्माके अशुद्ध परिणाम और प्राणोंका नाश दोनों पाये जाते हैं, जैसे-कोई व्याध हरिणको मारनेकी इच्छासे बाण चलाता है और उससे उसके प्राणोंका नाश हो जाता है।
__ संयम। सावद्ययोगसे सम्यक्प्रकारसे निवृत्त होनेको संयम कहते हैं । वह પરિણામથી માર્યો, અથવા મારવાનો પ્રયાસ કર્યો, તે તેમાં દોરડું અચેતન હવાથી જે કે પ્રાણુનું વ્યરે પણ થયું નહિ, તે પણ આત્મામાં અશુદ્ધ પરિણામને ઉદય હોવાથી એ પણ ભાવહિંસા છેઆ હિંસાથી નિશ્ચિતપણે ચતુર્ગતિમાં પરિભ્રમણ કરનારા કર્મોને બધ થાય છે.
. (૩) ઉભયહિંસા અશુદ્ધ પરિણામેથી જીવને ઘાત કરે એ ઉભયહિંસા છે, કેમકે એ હિંસામાં આત્માને અશુદ્ધ પરિણામ તથા પ્રાણને નાશ બને રહેલા હોય છે જેમકે–કેઈ પારધી હરણને મારવાની ઈરછાથી બાણ છેડે છે અને એ રીતે હરણના પ્રાણને નાશ થઈ જાય છે.
સંયમ સાવધેયેગથી સમ્યફ પ્રકારે નિવૃત્ત થવું તેને સંયમ કહે છે. સંયમ સત્તર
