________________
अध्ययन ९ गा. १ तपःस्वरूपम्
६९
आभ्यन्तरमपि तपः षडूविधं, तथा चोक्तम्
" पायच्छित्तं विणओ वेयावच्चं तहेव सज्झाओ । झाणं च विउस्सग्गो एसो अभितरी तवो ॥ १ ॥ " इति । छाया - “ प्रायश्चित्तं विनयः, वैयावृत्यं तथैव स्वाध्यायः । ध्यानं च व्युत्सर्गः, एतदाभ्यन्तरं तपः ॥ १ ॥
93
तत्र (१) प्रायश्चित्तम् = उपचिताऽतीचारशोधनं, यथाऽऽलोचनाप्रतिक्रमणादि । (२) विनयः = गुर्वाधाराधनं, यथाऽभ्युत्थानाऽऽसनप्रदानाभिवादनतन्मनोऽनुकूलप्रवृत्त्यादि । (३) वैयावृत्त्यं= साधूनामशनपानाद्यानयनादिना साहाय्यकरणम् । (४) स्वाध्याय: = श्रुतधर्माराधनं, सच वाचना- प्रच्छना - परिवर्त्तनाऽनुप्रेक्षा- धर्म -
आभ्यन्तर तपके भी छह भेद हैं- (१) प्रायश्चित्त, (२) विनय, (३) वैयावृत्य, (४) स्वाध्याय, (५) ध्यान, (६) व्युत्सर्ग |
(१) प्रायश्चित्त = लगे हुए अतिचारोंकी विशुद्धि करना प्रायश्चित्त तप है, जैसे आलोचना, प्रतिक्रमण आदि करना ।
(२) विनय = गुरु आदिकी आराधना करना विनय है । गुरु आदिके आने पर खड़ा होना, आसन देना, वन्दना करना, उनके मनके अनुकूल प्रवृत्ति करना आदि अनेक प्रकारका विनय होता है ।
(३) वैयावृत्य = अशन पान आदि लाकर मुनियों को सहायता पहुंचाना वैयावृत्य (वैयावच) तप कहलाता है ।
(४) स्वाध्याय = श्रुतज्ञानकी आराधना करना स्वाध्याय है । स्वाध्यायके पांच भेद है - (१) वाचना, (२) पृच्छना, (३) परिवर्तना, (४) अनुप्रेक्षा
भाभ्यंतर तपना यागु छ लेहो छे. (१) प्रायश्चित्त, (२) विनय, (3) वैयावृत्य, (४) स्वाध्याय, (4) ध्यान, (६) व्युत्सर्ग.
(૧) પ્રાયશ્ચિત્ત—લાગેલા અતિચારેની વિશુદ્ધિ કરવી એ પ્રાયશ્ચિત્ત તપ छे, नेम भयोयना, प्रतिभा वगेरे ४२वां.
(૨) વિનય— ગુરૂ આદિની આરાધના કરવી એ વિનય છે. ગુરૂ આદિ આવે ત્યારે ઊભા થવું, આસન આપવું, વંદના કરવી, એમના મનને અનુકૂળ પ્રવૃત્તિ કરવી વગેરે અનેક પ્રકારે વિનય થાય છે
(૩) વૈયાનૃત્ય-અશન પાન આદિ લાવીને મુનિઓને સહાય આપવી આદિ વૈયાવૃત્ય (વૈયાવચ્ચે) તપ કહેવાય છે
(૪) સ્વાધ્યાય—શ્રુતજ્ઞાનની આરાધના કરવી એ સ્વાધ્યાય છે. સ્વાધ્યાયના यांग लेहो छे. (१) वायना, (२) पृच्छना, (3) परिवर्तना, (४) अनुप्रेक्षा,
