________________
आलस्यसे हानि
४
मनुष्यको सस्य दान अनालस्य मनसूया क्षमा तथा प्रति ये ६ गुण कभी न त्यागने चाहिये। पाठान्तर- न चालस्ययुक्तस्य रक्षितं विवर्धत ।
न भत्यान् प्रेषयति ॥४१॥ अलस ( सत्यहीन प्रयत्नहीन भोगासक्त ) राजा या राज्याधिकारी राजकीय कर्मचारियोंको काम या उचित सेवामें लगाने तथा उनसे उचित सेवा लेनमें प्रमाद कर बैठते हैं।
विवरण- काम करनेसे बचना जिप्सका स्वभाव होजाता है, वह भृत्योंसे काम लेनेरूपी कमसे भी स्वभावसे बचता है। यही उसके आलस्यका स्वरूप है । आलस्य न त्यागना, भृत्योंसे यथोचित काम न लेना, राजाका राज्यव्यवस्थाको अव्यवस्थित कर देने रूपो भयंकर अपराध है। पाठान्तर- न भृत्यान् पोषयति ।
आलसी राजा मालस्यजन्य दरिद्रतासे भृत्यपोषण करने अर्थात् यथोचित कार्यों के लिए भृत्य नियुक्त करने में असमर्थ होजाता है।
विवरण--- उससे उसकी राज्यव्यवस्था पंगु होकर नष्ट भ्रष्ट हो जाती हैं। नीतिज्ञ सोमदेवके शब्दों में " अलसः सर्वकर्मणामनधिकारी ।" माल. सीको किसी भी कर्म का अधिकार नहीं है।
अधिक सूत्र- न तीर्थं प्रतिपादयति ॥ आलसी राजा राज्यके कर्मकुशल विचक्षण अनुभवी प्रधानपुरुषोंके अनुभवोंकी उपेक्षा करके उनसे लाभ उठानेसे वंचित होजाता है।
विवरण- विद्या अनुभव और धर्मके केन्द्र तथा धर्मज्ञानसंपल लोग • तीर्थ' कहाते हैं । आलसी राजा स्वभावसे मूर्ख तथा अवगुणी होनेके