________________
(६२८) . चरकसंहिता-भा० टी० ।
तेन तेन दोषेणगर्भोऽनुबध्यते । ततःसासादोषप्रकतिरुच्यते . मनुष्याणांगादिप्रवृत्ता। तस्माद्वातला.प्रकृत्याकेचिपित्त
ला:केचिच्छ्रेष्मला केचित्संसृष्टाःसमधातवःप्रकृत्याकेचित्भवन्ति । तेषांहिलक्षणानिव्याख्यास्यामः ॥ ११० ॥ बलका प्रमाण जानने के लिये प्रकृति आदि भावोंकी इस प्रकार परीक्षा करे । जैसे शुक्र और शोणितकी प्रकृति,कालप्रकृति गर्भाशयकी प्रकृति, रोगीके आहार विहारकी प्रकृति,पंचमहाभूतों के विकारकी प्रकृतिकी परीक्षा करे । यह सब प्रकृति गर्भशरीरकी अपेक्षा करतीहैं । जैसे पिताके शुक्र और माताके रुधिरमें गर्भाधानके समय जिस जिस दोषकी अधिकता होतीहै गर्भमें भी उन्हीं उन्हीं दोषोंकी अधिकता अर्थात् अनुबंध होताहै । इसीलिये गर्भसे ही लेकर अर्थात् जन्मकालसे ही किसीरकी वातप्रकृति, किसीकी पित्तप्रकृति और किसीकी कफप्रकृति, किसीकी मिली हुई प्रकृति एवम् किसी २ को समधातु प्रकृति होतीहै । उन सब वातादि प्रकृतिवाले मनुष्योंके लक्षणोंको कथन करतेहैं ॥ ११० ॥
कफप्रकृति । श्लेष्माहि स्निग्धश्लक्ष्णमूदुमधुरसारसान्द्रमंदस्तिमितगुरुशीतविजलाच्छः । अस्यस्नेहाच्छ्लेष्मलाःस्निग्धाङ्गाः,श्लक्ष्णस्वाच्छक्ष्णाङ्गाः, मृदुत्वाट्टाष्टिसुखलुकुमारावदातशरीराः माधुर्याप्रभूतशुक्रव्यवायापत्याः, सारत्वात् सारसंहतस्थिरशरीराः, सान्द्रत्वादुपचितपरिपूर्णसर्वगात्राः,मन्दत्वान्मन्दचेष्टाहारविहाराः, स्तैमित्यादशीघारम्भक्षोभविकाराः, गुरुत्वात्साराधिष्ठितगतयः,शैत्यादल्पक्षुत्तृष्णासन्तापस्वेदोषाः, विजलत्वात्सुश्लिष्टसारबन्धसन्धानाः,तथाच्छत्वात्प्रसन्नदर्शनानना प्रसन्नस्निग्धवर्णस्वराश्वभवन्ति । तएवंगुणयोगाच्छेष्मलाबलवन्तोवसुमन्तोविद्यावन्तओजस्विनःशान्ताआयुष्मन्तश्चभ-.. वन्ति ॥ १११ ॥ कफप्रकृति-कफ-चिकना, श्लक्षण, मधुर, मृदु, सार,सांद्र, मंद,स्तिमित,भारी, शीतल,पिच्छल और स्वच्छ गुणवाला होताहै।कफ प्रकृति मनुष्यका शरीर कफके चिकने गुणसे चिकना होताहै,श्लक्षणसे गठनदार . होताहै,मृदु होनेसे नम्र होताहे.