________________
ਤੀਸਰਾ ਅਧਿਐਨ ਉਪਸਰਗ ਪਰਿਗਿਆ .
ਸਾਧੂ ਧਰਮ ਪਾਲਨ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਜੋ ਠੀਕ ਜਾਂ ਗਲਤ ਰੁਕਾਵਟਾਂ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਸ ਅਧਿਐਨ ਵਿੱਚ ਇਸ ਦਾ ਵਰਣਨ ਹੈ। ਉਪਸਰਗ ਦਾ ਅਰਥ ਨਿਯੁਕਤੀ ਕਾਰ ਨੇ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਕੀਤਾ ਹੈ।
आंगतुगो य पीलागरो य जो सो उवसग्गो ।
ਅਰਥ-ਜੰ ਕਿਸੇ ਦੇਵਤਾ, ਮਨੁੱਖ ਜਾਂ ਪਸ਼ੂ ਆਦਿ ਦੂਸਰੇ ਪਦਾਰਥ ਰਾਹੀਂ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਸ਼ਰੀਰ ਜਾਂ ਸੰਜਮ ਨੂੰ ਕਸ਼ਟ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਉਹ ਉਪਸਰਗ ਹੈ ।
ਉਪਸਰਗਾਂ ਦੇ ਕਈ ਭੇਦ-ਉਪਭੇਦ ਹਨ । ਪਰ ਮੁੱਖ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਦੇ ਭੇਦ ਹੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹਨ । (1) ਐਘਿਕ (2) ਅਪਮਿਕ ।
ਅਸ਼ੁਭ ਕਰਮ ਪ੍ਰਤੀ ਤੇ ਉਤਪੰਨ ਭਾਵ-ਉਪਸਰਗ ਨੂੰ ਐਘਿਕ ਉਪਸਰਗ ਆਖਦੇ ਹਨ । ਡੰਡਾ, ਸ਼ਸ਼ਤਰ ਆਦਿ ਨਾਲ ਦਿਤਾ ਕਸ਼ਟ ਅਪਮਿਕ ਉਪਸਰਗ ਹੈ ।
ਇਸ ਅਧਿਐਨ ਦੇ ਚਾਰ ਉਦੇਸ਼ਕ ਹਨ । ਪਹਿਲੇ ਵਿੱਚ ਤਿਲੋਮ ਪ੍ਰਤਿਕੂਲ (ਯੋਗ) ਉਪਸਰਗਾਂ ਦਾ ਵਰਨਣ ਹੈ | ਦੂਸਰੇ ਉਦੇਸ਼ਕ ਵਿੱਚ ਅਨੁਲੋਮ (ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ ਜਾਂ ਜਾਨਕਾਰ ਰਾਹੀਂ ਦਿੱਤੇ ਉਪਸਰਗਾਂ ਦਾ ਵਰਨਣ ਹੈ ।
ਤੀਸਰੇ ਉਦੇਸ਼ਕ ਵਿੱਚ ਆਤਮਾ ਵਿਚ ਕਲੇਸ਼ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਅਨੈਤੀਰਥੀ (ਦੁਸਰੇ ਮੱਤਾਂ ਵਾਲੇ) ਦੇ ਤਿੱਖੇ ਬਚਨਾਂ ਰਾਹੀਂ ਪੈਦਾ ਉਪਸਰਗ ਦਾ ਵਰਣਨ ਹੈ ।
ਚੌਥੇ ਉਦੇਸ਼ਕ ਵਿੱਚ ਅਨੇਤੀਰਥੀਆਂ ਵਰਗੇ ਉਪਸਰਨਾਂ ਦਾ ਵਰਨਣ ਹੈ । ਇਸ ਅਧਿਐਨ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਭਾਗ ਵਿੱਚ ਪਰੇਸ਼ੇ (ਸਾਧੂ ਜੀਵਨ ਦੇ ਰਾਹ ਦੀਆਂ ਰੁਕਾਵਟਾਂ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਹੈ ।
ਸਾਧਕ ਇਨ੍ਹਾਂ ਉਪਰਗਾਂ ਦੀ ਜਾਨਕਾਰੀ ਹਾਸਲ ਕਰਕੇ ਆਤਮਾਂ ਨੂੰ ਮਜਬੂਤ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ ।
( 33 )
