________________
ਦੂਸਰਾ ਉਦੇਸ਼ਕ
R
ਨਿਯਤੀਵਾਦੀ ਆਖਦੇ ਹਨ—“ਜੀਵ-ਆਤਮਾ ਹਰ ਜੀਵ [ਬਰੀਰ] ਵਿਚ ਅਲਗ ਅਲਗ ਹੈ। ਇਹ ਹਾਲਤ ਸਿੱਧ ਕਰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਆਤਮਾ ਅੱਡ ਅੱਡ ਹੀ ਸੁੱਖ-ਦੁੱਖ ਨੂੰ ਭੋਗਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਅੱਡ ਅੱਡ ਹੀ ਇੱਕ ਜੰਗ੍ਹਾ ਤੋਂ ਦੂਸਰੀ ਜਗ੍ਹਾ [ਜਨਮ-ਮਰਨ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ।
(1)
ਜਗਤ ਦੇ ਜੀਵ ਜੋ ਸੁੱਖ-ਦੁੱਖ ਭੋਗਦੇ ਹਨ, ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਆਪਣਾ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ [ਕਰਮਬੰਧ] ਨਹੀਂ ਹੈ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਹੋਰ, ਈਸ਼ਵਰ ਜਾਂ ਸੁਭਾਅ ਕਾਰਣ ਹੈ । ਜੇ ਖੁਦ ਕੀਤਾ ਹੁੰਦਾ, ਤਾਂ ਇਕੋ ਤਰਾਂ ਦੀ ਮਿਹਨਤ ਜਾਂ ਕ੍ਰਿਆ ਦਾ ਇਕ ਤਰਾਂ ਦਾ ਦੁੱਖ-ਸੁੱਖ ਹੀ ਦਾ। ਪਰ ਅਜਿਹੀ ਇਕਸੁਰਤਾ ਵਿਖਾਈ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦੀ । ਇਸੇ ਕਾਰਣ ਈਸ਼ਵਰ, ਕਾਲ, ਸੁਭਾਵ ਤੋਂ ਸੁੱਖ-ਦੁੱਖ ਦੀ ਉਤਪੱਤੀ ਸਿੱਧ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਿੱਧਿਕ (ਸਿੱਧੀ ਰਾਹੀਂ ਉਤਪੰਨ) ਅਜਿੱਥਿਕ ਅਮਿੱਬੀ ਤੋਂ ਉੱਤਪੰਨ ਸੁੱਖ-ਦੁੱਖ ਨਾ ਆਪਣੇ ਰਾਹੀਂ ਕੀਤਾ · ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਨਾ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਰਾਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । (2)
“ਅੱਡ ਅੱਡ ਜੀਵ ਜਿਸ ਸੁੱਖ-ਦੁੱਖ ਦਾ ਵੇਦਨ (ਭੋਗ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਉਹ ਨਾ ਜੀਵ ਆਤਮਾਂ ਨੇ ਆਪ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਹੈ ਨਾ ਹੀ ਕਿਸੇ ਡੋਰ ਸ਼ਕਤੀ ਨੇ ਕੀਤਾ ਹੈ । ਜੀਵਾਂ ਦਾ ਉਹ ਦੁੱਖ ਸੁੱਖ ਨਿਯਤੀ (ਹੋਣੀ) ਰਾਹੀਂ ਉਤਪੰਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਅਜਿਹਾ ਨਿਤੀਵਾਦੀ ਆਖਦੇ ਹਨ [ਹੋਣੀ ਬਲਵਾਨ ਹੈ ਹੋਣੀ ਅੱਗੇ ਕਿਸੇ ਦੀ ਨਹੀਂ ਚਲਦੀ। ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਕਰਮ, ਪ੍ਰਸ਼ਾਰਥ ਕਰਨਾ ਬੇਕਾਰ ਹੈ । ਕਿਉਂ ਕਿ ਸਭ ਕੁਝ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਜੀਵ ਲਈ ਨਿਯਤ
L
ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।] (3)
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੁੱਖ ਦੁੱਖ ਨੂੰ ਨਿਯਤੀਕਤ .. ਆਖਣ ਵਾਲੇ ਅਗਿਆਨੀ ਹਨ ਪਰ ਫੇਰ ਵੀ ਖੁਦ ਨੂੰ ਪੰਡਤ ਤੇ ਗਿਆਨੀ ਆਖਦੇ ਹਨ। ਸੁੱਖ ਦੁੱਖ ਨਿਯਤੀ ਕ੍ਰਿਤ ਵੀ ਹੈ ਅਤੇ ਅਨਿਯਤੀ ਕ੍ਰਿਤ ਵੀ ਹੈ । ਪਰ ਇਹ ਸਿੱਧਾਂਤ (ਅਨੇਕਾਂਤਵਾਦ) ਨੂੰ ਨਾਂ ਜਾਨਣ ਕਾਰਣ ਉਹ ਇਕਾਂਤ (ਇਕ ਪੱਖ) ਨੂੰ ਹੀ ਨਿਯਤੀ ਰੂਪ ਹੋਣੀ ਦਾ ਕਾਰਣ ਮੰਨਦੇ ਹਨ, ਅਯਿਹੇ ਲੋਕ ਮੂਰਖ ਹਨ । (4)
ਇਸੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਸਭ ਪਦਾਰਥਾਂ ਨੂੰ ਏਕਾਂਤ ਰੂਪ ਵਿਚ ਨਿਯਤੀ ਦਾ ਕਾਰਣ ਮੰਨਣ ਵਾਲੇ ਪਾਰਸ਼ਵਥ (ਬਿਨਾ ਤਰਕ ਤੋਂ ਗੱਲ ਕਰਨ ਵਾਲੇ) ਵਾਰ ਵਾਰ ਇਕ ਨਿਯਤੀ ਨੂੰ ਹੀ ਕਰਤਾ ਆਖਣ ਦਾ ਧੋਖਾ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਉਹ ਆਪਣੀ ਮਾਨਤਾ ਦੇ ਰਾਹੀਂ ਪਰਲੋਕ ਦੀ ਕ੍ਰਿਆ ਸੁਧਾਰਦੇ ਹੋਏ ਵੀ ਦੁੱਖਾਂ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੇ । (5)
[ 9 ]
