________________
ਭੇਦ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਹਨ
ੳ) ਰੋਮ ਪੰਛੀ-ਤੋਤਾ ਮੈਨਾ । ਅ) ਚਰਮ ਪੰਚੀ-ਚਮਗਿਦੜ ਆਦਿ ਚਮੜੇ ਦੇ ਢੰਗਾਂ ਵਾਲੇ । ਬ) ਸਾਮੰਤ ਪੰਛੀ-ਗੋਲ ਰੰਗਾਂ ਵਾਲੇ ਹਨ । ਸ) ਵਿਤੱਤ ਪੰਛੀ-ਬਚਿਤਰ ਫੰਗਾਂ ਵਾਲੇ ਹਨ ।
4) ਉਰਿਸਰੁੱਪ-ਦਿਲ ਦੇ ਸਹਾਰੇ ਚਲਣ ਵਾਲੇ ਸੱਪ ਆਦਿ ਪ੍ਰਾਣੀ ਇਨਾਂ ਦੇ ਪਹਿਲਾਂ ਦਸੇ ਚਾਰ ਭੇਦ ਹਨ :
ਉ) ਅਹਿਸਰਪ : ਕਈ ਸੱਪ ਫਨ ਵਾਲੇ ਅਤੇ ਕਈ ਬਿਨਾਂ ਫਨ ਤੋਂ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਅ) ਅਜਗਰ : ਜੋ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਨਿਗਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ : ਬ) ਅਲਸੀਆਂ । ਸ) ਮਹੋਰਗ : ਲੰਬੇ ਸਰੀਰ ਵਾਲੇ !
5) ਭੁਜਿਪਰਿਪ-ਭੁਜਾਵਾਂ ਦੇ ਸਹਾਰੇ ਚਲਣ ਨਾਲੇ ਚੂਹੇ, ਨੇਵਲੇ ਇਸ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ । ਜਿਨਾਂ ਜੀਵਾਂ ਦੇ ਇੰਦਰੀਆ ਅਧੁਰੀਆ ਹਨ ਉਹ ਵਿਕਲ ਇੰਦਰੀ ਅਖਵਾਉਂਦੇ ਹਨ ।
ਮਨੁਖ ਦੇ 303 ਭੇਦ ਜੈਨ ਧਰਮ ਅਨੁਸਾਰ ਮਨੁੱਖ ਦੇ 303 ਭੇਦ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਗਰਭ ਮਨੁੱਖ ਦੇ 101 ਭੇਦ ਹਨ, ਜੋ 15 ਕਰਮ ਭੂਮੀ, 30 ਅਕਰਮ ਭੂਮੀ 56 ਅੰਤਰ ਦੀਪ ਵਿਚ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਗਰਭ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਮਨੁਖ ਦੇ ਪਰਿਆਪਤ ਅਤੇ ਅਪਰਿਆਪਤ ਦੋ ਭੇਦ ਹੋ ਕੇ 202 ਭੇਦ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਇਨ੍ਹਾਂ 101 ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਗਰਭ ਵਿਚੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਗੰਦ, ਮੈਲ, ਮਲਮੂਤਰ ਆਦਿ 14 ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਮੈਲਾਂ ਤੋਂ ਉਤਪੰਨ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਸਰਛਿਮ ਮਨੁੱਖ ਵੀ ਹਨ ਜੋ ਅਪਰਿਆਪਤ ਅਵਸਥਾਂ ਵਿਚ ਹੀ ਮਰ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ 101 ਭੇਦ ਹਨ । ਸੋ ਮਨੁੱਖ ਦੇ 303 ਭੇਦ ਹਨ । | ਕਰਮ ਭੂਮੀ ਤੋਂ ਭਾਵ ਹੈ ਜਿਥੇ ਲੋਕ ਖੇਤੀ, ਹਥਿਆਰ, ਲੇਖ ਵਿਉਪਾਰ ਆਦਿ ਕੰਮ ਕਰਕੇ ਜੀਵਨ ਗੁਜਾਰਨ । ਇਹ ਪੰਜ ਕਰਮ ਭੂਮੀਆਂ ਹਨ
1) ਪੰਜ ਭਰਤ (ਇਕ ਜੰਝੂ ਦੀਪ ਦਾ, ਦੋ ਧਾਤਕੀ ਖੰਡ, ਅੱਧਾ ਪੁਸ਼ਕਰ ਅਰਧ ਦੀਪ) ਪੰਜ ਏਰਾਵਤ ਅਤੇ ਪੰਜ ਮਹਾ ਵਿਦੇਹ ॥
ਜਿਥੇ ਕਰਮ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਕਲਪ ਬ੍ਰਿਖਾਂ ਨਾਲ ਲੋਕ ਨਿਰਵਾਹ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਉਹ ਅਕਰਮ ਭੂਮੀ ਹੈ । ਇਹ ਅਕਰਮ ਭੂਮੀ 35 ਹਨ ।
ਸਮਰੁਛਿਮ ਜੀਵਾਂ ਦੀ ਉਤਪਤੀ ਦੇ ਸਥਾਨ 1) ਵਿਸ਼ਠਾ 2) ਮੂਤਰ 3) ਬੱਲਗਮ 4) ਨੱਕ ਦਾ ਮੈਲ 5) ਵਮਨ (ਉਲਟੀ) 6) ਪਿਤ 7) ਪੀਕ 8 ਖੂਨ 9) ਵੀਰਜ 10) ਕੇ ਵੀਰਜ ਦੇ ਫੇਰ ਗਿਲੇ
੧੪੧
