________________
.
ਸਮਿਅਕ ਦਰਸ਼ਨ ਦਾ ਆਧਾਰ
: ਸਮਿਅਕ ਦਰਸ਼ਨ ਅੰਦਰਲਾ ਤੱਤਵ ਹੈ । ਅੰਦਰਲਾ ਤੱਤਵ ਵਿਖਾਈ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦਾ। ਵਿਵਹਾਰਿਕ ਤੱਤਵ ਵਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹਨ । ਸਮਿਅਕ ਦਰਸ਼ਨ ਵਾਲੇ ਦਾ ਵਿਵਹਾਰ ਹੋਰਾਂ ਨਾਲੋਂ ਵੱਖ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਉਸ ਦੇ ਵਿਵਹਾਰ ਦੇ ਪੰਜ ਅਧਾਰ ਹਨ :
(1) ਕਸ਼ਮ : ਰਾਗ ਦੇ ਵਸ ਕਾਰਣ ਪੈਦਾ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਮਨ ਦੀ ਸ਼ਾਂਤੀ (2) ਨਿਰਵੇਦ ਸੰਸਾਰ ਦੁੱਖਾਂ ਦੀ ਖਾਣ ਹੈ, ਇਹ ਜਾਣ ਕੇ ਲਗਾਵ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹੋਣਾ (3) ਸੰਵੇਗ ਧਰਮ ਤੇ ਮੁਕਤੀ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਦੀ ਇਛਾ (4) ਅਨੁਕੰਪਾ : ਦਿਆ (ਲੜ ਬੰਧਾਂ) ਦੀ ਮਦਦ, ਰਹਿਮ ਦੀ ਭਾਵਨਾ (5) ਆਸਤਿਯ ਜਨੇਸ਼ਵਰ ਦੇਵ ਦੇ ਤੱਤਵ ਦਰਸ਼ਨ ਤੇ ਅਟਲ ਸ਼ਰਧਾ ਕਰਨਾ, ਦੁਸਰੇ ਝੂਠੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ਼ਾ ਦਾ ਦਿਲੋਂ ਤਿਆਗ ਇਸ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ ।
ਮਨ ਦੀ ਅਸ਼ਾਂਤੀ ਦਾ ਕਾਰਣ ਕੋਈ ਵਾਤਾਵਰਣ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ! ਸਗੋਂ ਗਲਤ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਕੌਣ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਸਹੀ ਵੇਖਣ ਅਤੇ ਸਹੀ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨਾਲ ਆਤਮਾ ਦਾ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਸਥਿਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
ਬੰਧਨ ਤੋਂ ਛੁਟਕਾਰੇ ਲਈ ਅਨਾਸਕਤੀ (ਤਿਆਗ) ਜਰੂਰੀ ਹੈ । ਆਸਕਤੀ (ਲਗਾਵ) ਬੰਧਨ ਹੈ ਅਤੇ ਬੰਧਨ ਅਸ਼ਾਂਤੀ ਹੈ । ਪਦਾਰਥ ਪ੍ਰਤੀ ਹੋਣ ਵਾਲਾ ਰਾਗ ਆਸਕਤੀ ਹੈ ।
| ਸ਼ਾਂਤ ਹਿਰਦੇ ਵਾਲੇ ਆਦਮੀ ਵਿਚ ਬੰਧਨਾਂ ਨੂੰ ਤੋੜਨ ਦੀ ਇੱਛਾ ਤੇਜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਉਹ ਸਾਰੇ ਸੁਮੇਲ ਦੇ ਕਾਰਣ ਨੂੰ ਤੋੜ ਕੇ ਮੁਕਤੀ ਹਾਸਲ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਹਨ ।
ਜੋ ਮਨੁੱਖ ਸੁਭਾਵ ਤੋਂ ਬੁਰਾ ਹੈ ਉਹ ਸਮਿਅਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਕੌਣ ਦਾ ਮਾਲਕ ਨਹੀਂ ਹੋ
ਸਕਦਾ }
ਸਮਿਅਕ ਦਰਸ਼ਨ ਦੀਆਂ ਰੁਕਾਵਟਾਂ ਸੱਚ ਆਤਮਾ ਤੋਂ ਭਿੰਨ ਨਹੀਂ ਹੈ । ਸੱਚ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜੋ ਕੁਝ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਉਹ ਸਮਿਅਕ ਦਰਸ਼ਨ ਹੈ । ਇਸ ਦੀਆਂ ਰੁਕਾਵਟਾਂ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹਨ ।
(1) ਸ਼ੰਕਾਂ :-ਤੱਤਵਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਸ਼ਕ ਕਰਨਾ (2) ਕਾਂਕਸ਼ਾ : ਮਿਥਿਆ ਵਿਵਹਾਰ ਪ੍ਰਤੀ ਰਸ ਲੈਣਾ (3) ਵਿਚਿਕਿੱਤਸਾ : ਕਰਮ ਫਲ ਪ੍ਰਤੀ ਸ਼ੰਕਾ ਰੱਖਣਾ (4) ਮਿਥਿਆ ਝੂਠੇ) ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਸੰਸਾ ਕਰਨਾ (5) ਮਿਥਿਆਤਵ ਨੂੰ ਧਾਰਨ ਕਰਨਾ ।
ਸਮਿਅਕਤਵ ਦੀ ਪਛਾਣ ਦੇ ਤਿੰਨ ਮੁੱਖ ਸਾਧਨ ਹਨ :(1) ਦੇਵ (2) ਗੁਰੂ (3) ਧਰਮ
| ਦੇਵ ਵੀਰਾਗ ਅਰਿਹੰਤ ਪ੍ਰਤੀ ਸੱਚੀ ਸ਼ਰਧਾ ਰੱਖਣਾ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਆਖੇ ਉਪਦੇਸ਼ ਤੇ ਚਲਨਾ ਦੇਵ ਭਗਤੀ ਹੈ । ਦੇਵ ਦਾ ਸਵਰੂਪ ਅਸੀਂ ਨਵਕਾਰ ਮੰਤਰ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਪਾਠ ਵਿਚ ਖੁਲੇ ਢੰਗ ਨਾਲ ਦੇ ਆਏ ਹਾਂ । ਦੇਵ ਦੀਆਂ ਦੋ ਅਵਸਥਾਵਾਂ ਹਨ ।
੧੨੨
