________________
॥ ਜੈਨ ਸਾਹਿਤ ॥
ਇਕ ਸੰਖੇਪ ਜਾਣਕਾਰੀ ਲੇਖਕ :- ਰਵਿੰਦਰ ਜੈਨ ਪੁਰਸੋਤਮ ਜੈਨ ਮਾਲੇਰਕੋਟਲਾ
14 ਪੁਰਬਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਪੰਰਾ
ਭਾਰਤੀ ਸਾਹਿਤ ਵਿਚ ਜੈਨ ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਅਪਨਾ ਪ੍ਰਮੁਖ ਸਥਾਨ ਹੈ ਜੈਨ ਸਹਿਤ ਦਾ ਮੁਢੋਂ 14 ਪੁਰਬ (ਗ੍ਰੰਥ) ਮਨੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਜ ਕਲ ਇਕ ਪੁਰਬ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦੇ ਅਚਾਰੀਆ ਜਿਨਭੱਦਰ ਦਾ ਕਥਨ ਹੈ ਕਿ ਸਧਾਰਨ ਬੁਧੀ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾ ਲਈ 12 ਅੰਗਾ (ਗ੍ਰੰਥ) ਦੀ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ ਭਗਵਾਨ ਮਹਾਵੀਰ ਦੇ ਨਿਰਵਾਨ ਤੋਂ ਵਾਅਦ ਸਰੋਤ ਸਾਹਿਤ ਅੰਗ, ਉਪਾਂਗ,ਮੂਲ ਸੂਤਰ ਤੇ ਪ੍ਰਕਿਣਕ ਦੇ ਰੂਪ ਮਿਲਦਾ ਹੈ । ਸਰੁਤ ਗਿਆਨ ਤੋਂ ਭਾਵ ਹੈ ਸੁਣੇਆਂ ਹੋਇਆ ਗਿਆਨ ਤੀਰਥੰਕਰਾਂ ਨੇ ਜੋ ਉਪਦੇਸ ਦਿਤਾ, ਉਹ ਤੀਰਥੰਕਰਾ ਮਹਾਵੀਰ ਦੇ ਵਿਦਵਾਨ ਗਣਧਰ (ਮੁਖ) ਸ੍ਵਰਮਾ ਨੇ ਇਹ ਉਪਦੇਸ ਦਾ ਲਨ ਕੀਤਾ।
ਜੈਨ ਧਰਮ ਅਪਣੇ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਨੂੰ ਨਾਂ ਤਾਂ ਅਨਾਦਿ ਮਨਦਾ ਹੈ ਤੇ ਨਾਂ ਹੀ ਈਸਵਰ ਰਚਿਤ । ਜੈਨ ਧਰਮ ਪ੍ਰਪੰਰਾ ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ ਮਾਨਵ ਬੁਧੀ ਦੀ ਕਦਰ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਜੈਨ ਆਗਮ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀ ਲੋਕ ਭਾਸ਼ਾ ਅਰਧ ਮਾਗਧੀ ਵਿਚ ਮਿਲਦੇ ਹਨ।
ਸਵੇਤਾਂਵਰ ਜੈਨ ਅਤੇ ਦਿਗੰਵਰ ਜੈਨ ਪ੍ਰਪਰਾ ਅੰਤਮ ਸਤ ਕੇਵਲੀ ਵਾਹੂ ਸਵਾਮੀ ਸਨ । ਜਿਨਾਂ ਦਾ ਸਵਰਗਵਾਸ ਵੀਰਨਿਰਵਾਨ ਦੇ 170 ਦਾ ਉਨਾਂ ਦਾ ਸਵਰਗ ਵਾਸ ਸਮੇਂ 10 ਪੁਰਬ ਬਾਕੀ ਸਮੇਂ ਮਾਜੂਦ ਸਨ। ਵੀਰ ਆਰੀਆ ਬਜਰ ਸਮੇਂ ਤਕ ਇਹ ਪ੍ਰਪੰਰਾ ਚੱਲੀ । ਇਸ ਤੋਂ ਵਾਅਦ ਆਰਿਆ ਦੇ ਜਾਨਕਾਰ ਸਨ । ਦਿਗੰਵਰ ਪ੍ਰਪੰਰਾ ਅਨੁਸਾਰ ਪੁਰਬ ਵੀਰਨਿਰਵਾਨ ਪੁਰਬ ਪ੍ਰਪੰਰਾ ਸਮਾਪਤ ਹੋ ਗਈ।
ਅਚਾਰਿਆ ਭੱਦਰ 167 ਨੂੰ ਹੱਈਆ
ਨਿਰਵਾਨ 84 ਸਮੇਂ
ਰਕਸਤ ੭ ਪੁਰਬਾ ਸਮੇਤ 683 ਅਨੁਸਾਰ
ਵਰਤਮਾਨ ਸਥਿਤੀ
ਵਰਤਮਾਨ ਦੇ ਇਤਹਾਸ ਆਗਮ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਜੈਨ ਸਾਹਿਤ ਵਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਹਾਸਲ ਕਰਨਾਂ ਬਹੁਤ ਜਰੂਰੀ ਹੈ । ਨੰਦੀ ਸ਼ੁਤਰ ਵਿਚ ਹਰ ਆਗਮਾ ਦਾ ਜੋ ਆਕਾਰ ਦਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਉਹ ਰਾਜਨੇਤਿਕ ਉਥਲ ਪੁਥਲ ਕਰਕੇ ਅੱਜ ਕੱਲ ਪ੍ਰਾਪਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ । ਪਰ ਜੈਨ ਮੁਨੀਆਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਾਹਿਤ ਨੂੰ ਸੁਰਖਿਅਤ ਰੱਖਣ ਲਈ ਜੋ ਕੋਸਿਸ ਕੀਤੀ ਉਸ ਦਾ ਇਤਹਾਂਸਕ ਵਰਨਣ ਸਵੇਤਾਂਵਰ ਸਾਹਿਤ ਵਿਚ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਵਾਚਨਾ ਆਖਦੇ
1
