________________
४८९
समयार्थयोधिनी टीका वि.व. अ. ५ आचारश्रुतनिरूपणम् इन्द्रियविज्ञानकायानां विसदृशमात् सत्यपि प्रदेशतुल्यत्वेन सदृशं वैर मित्यपि नो वदेत् यदि वयापेक्षः कर्मबन्धो भवेत् तदा तद्वशात् कर्मणोऽपि सादृश्यमसा. दृश्यं वा वक्तुं युज्यते न स्वेवं किन्तु अध्यवसायवशात् कर्मबन्धो भवति ततश्च तीवाऽध्यवसायिनोऽल्पसलव्यापादनेऽपि महद्वैरम् अकामस्य व महाकायसव :, व्यापादनेऽपि स्वल्पमेव वैरमिति ॥६॥ मूलम्-एएहि दोहि ठाणेहि ववहारो णे विज्जइ। .
एएहि दोहि ठाणेहि अणायारं तु जाणए ॥७॥ ' छाया-एताभ्यां द्वाभ्यां स्थानाभ्यां व्यवहारो न विद्यते ।
एताभ्यां द्वाभ्यां स्थानाभ्यामनाचारन्तु जानीयात ।।७।। प्रकार के जीवों का हनन करने पर एक-सा वैर नहीं होता है, क्यों कि उनकी इन्द्रियों में, ज्ञान में और काय के परिमाण में विसदृशता है। इस प्रकार जीवपदेशों की तुल्यता होने पर भी समान वैर नहीं होता है, ऐसा एकान्त कथन भी उचित नहीं है।
, यदि हनन किये जाने वाले जीव शरीर की लघुना अथवा महत्ता के अनुसार ही कर्म का पन्ध होता तो कर्मबन्ध की समानता और असमानता कही भी जा सकती थी, किन्तु ऐसा नहीं है। कर्मवन्ध का प्रधान आधार अध्यवसाय है । अतएव तीव्र अध्यवसाय से छोटे जीव की हिंसा करने पर भी महान् वैर हो सकता है और मन्द भाव से या विना इच्छा के बडे जीव का घात करने पर भी अल्प वैर होता है । अतएच वैर के विषय में अनेकान्त पक्ष ही युक्ति संगत है। दोनों प्रकार के एकान्तवचन ठीक नहीं हैं ॥३॥ વાથી એક સરખું જ વેર થતું નથી કેમકે–તેઓની ઇન્દ્રિમાં, જ્ઞાનમાં અને કાયના પરિમાણમાં વિસદિશ પણ છે. આ પ્રમાણે જીવ પ્રદેશનું સરખાપણું થવા છતા પણ સમાન વેર થતું નથી. તેમ એકાન્ત કથન પણ યોગ્ય નથી.
જે હનન કરવામાં આવનારા જીવના શરીરનું લઘુપણું–નાનાપણું અથવા . મેટાપણાં પ્રમાણે કમને બ ધ થતા હતા તે કર્મબંધનું સરખાપણું અને અસમાનપણું કહી પણ શકાય, પરંતુ એવું નથી કર્મબ ધને મુખ્ય આધાર અવસાય છે તેથી જ તીવ્ર અધ્યવસાયથી નાના જીવોની હિંસા કરવા છતાં મહાન વેર થઈ શકે છે અને મદભાવથી અથવા ઈચ્છા વગર મેટા
ને ઘાત કરવા છતાં અલ્પ વેર થાય છે તેથી જ વેરના વિષયમાં અને કાન્ત પક્ષક યુક્તિ સંગત છે, બન્ને પ્રકારના એકાન્ત વચને ઠીક નથી. દા
