Page Text
________________
(૯) શ્રી સુવિધિનાથ સ્વામી
૧૦૫ સંક્ષેપાર્થ:- શરીરની દ્રવ્ય શુદ્ધિ કરીને અને ભાવથી સંકલ્પ વિકલ્પો મૂકી મનના પરિણામ નિર્મળ કરીને, એમ બન્ને પ્રકારે દ્રવ્ય અને ભાવથી પવિત્ર થઈ, હરખે એટલે હર્ષસહિત ઉલ્લાસભાવે દેરાસરમાં જવું.
પછી દહતિગ કહેતા દસત્રિક અર્થાત્ ત્રણ ત્રણ બાબરના દસ જોડકાં અને પણ એટલે પાંચ અહિગમ કહેતા અભિગમ અર્થાત્ મર્યાદાઓને સાચવતાં થકાં યુરિ એટલે પ્રથમ એકાગ્ર મનવાળા થવું.
તે દશત્રિક અને પાંચ અભિગમ નીચે પ્રમાણે છે :
૧. નિસીહત્રિક :- નિસીહી કહેતાં નૈષધિકી અર્થાત્ મનથી પાપનો નિષેધ કરવો તે. પ્રથમ દેરાસરમાં પ્રવેશ કરતાં ઘર કે વ્યાપાર સંબંધી સર્વ વિચારનો ત્યાગ કરી પ્રથમ નિસીહી બોલવું. પછી દેરાસરના મધ્યદ્વારમાં પ્રવેશતાં દેરાસર સંબંધી વિકલ્પ તજી માત્ર પૂજા ભક્તિ ઉપર ધ્યાન રાખી બીજીવાર નિસીહી બોલવું. પૂજા કર્યા પછી તે સંબંધી દ્રવ્યનો વિકલ્પ તજી છેવટે ચૈત્યવંદનની શરૂઆતમાં ત્રીજી નિસીહી બોલવી. આ રીતે નિસીહીના ત્રણ પ્રકારને નિસીહત્રિક કહે છે.
૨. પ્રદક્ષિણાત્રિક:- નિસીહત્રિક કર્યા પછી પૂજ્ય ભગવંતને જમણી બાજુ રાખી તેની ચારે બાજુ ત્રણ ફેરા કરવા તે પ્રદક્ષિણા કહેવાય છે. પૂજ્ય પુરુષનું બહુમાન કરવારૂપ આ ક્રિયા છે.
૩, પ્રણામત્રિક :- ત્રણ પ્રકારનું નમન કરવું તે. પ્રથમ અંજલિબદ્ધ પ્રણામ એટલે બે હાથ જોડી દર્શન કરવા તે. બીજું અર્ધનમન પ્રણામ. તેમાં પ્રણામ કરતી વખતે અધું નમાય છે. ત્રીજા પંચાંગ પ્રણામમાં બે હાથ, બે ઢીંચણ અને મસ્તક નમે છે. એમ ત્રણ પ્રકારનું નમન તે પ્રણામત્રિક છે.
૪. પૂજાત્રિક:- અંગપૂજા, અગ્રપૂજા અને ભાવપૂજા, જળ, ચંદન અને પુષ્પપૂજા તે અંગપૂજા કહેવાય અને ધૂપ, દીપ, અક્ષત, નૈવેદ્ય અને ફળ પૂજા કરવી તે ભગવાનની આગળ આ બધા સાધનો મૂકવામાં આવવાથી તે અગ્રપૂજા કહેવાય છે અને ભાવપૂજામાં ભગવાન આગળ ભક્તિના પદ, સ્તવન, ચૈત્યવંદન, સ્વાધ્યાય આદિ કરીને ભાવોને અશુભમાંથી છોડાવી શુદ્ધના લક્ષે શુભમાં લઈ જેવા તે ભાવપૂજા છે. એમ પૂજાત્રિક જાણવા.
૫. અવસ્થાત્રિક :- પિંડસ્થ, પદસ્થ અને રૂપાતીત આ ત્રણ અવસ્થાત્રિક જાણવા. કેવળજ્ઞાન પહેલાંની છદ્મસ્થ અવસ્થા તે પિંડસ્થ અવસ્થા. પદસ્થ અવસ્થા તે કેવળજ્ઞાન પછી ભગવાન સર્વજ્ઞ સર્વદર્શી થાય તે અવસ્થા
૧૦૬
ચૈત્યવંદન ચોવીશી ભાગ-૧ અને રૂપાતીત અવસ્થા તે સર્વ કર્મથી મુક્ત થઈ સિદ્ધ ભગવાન થાય તે અવસ્થા. એમ અવસ્થાત્રિક કહેવાય છે. હે પ્રભુ હું પણ જ્યારે રૂપાતીત અવસ્થાને પામીશ એવી ભાવના કરવી.
૬. ત્રિદિશનિવૃત્તવૃષ્ટિત્રિક :- પ્રભુના સન્મુખ દ્રષ્ટિ કેન્દ્રિત કરી ઉપર, નીચે કે તીખું અર્થાત્ જમણી ડાબી કે પાછળ, ત્રણે દિશા તરફ નજર કરવી નહીં. એમ આડું અવળું ન જોવું તે ત્રિદિશનિવૃત્તવૃષ્ટિત્રિક કહેવાય છે.
૭. ભૂમિ પ્રમાર્જનત્રિક :- પ્રભુને પંચાંગ પ્રણામ કરતી વખતે કે ચૈત્યવંદન વખતે ત્રણ વખત ભૂમિ શુદ્ધિ કરવી તે. સાધુ રજોહરણવડે અને ગૃહસ્થ ઉત્તરાસંગ વડે ત્રણ વખત ભૂમિ પ્રમાર્જન કરે તે ભૂમિ પ્રમાર્જનત્રિક કહેવાય છે.
૮. આલંબનત્રિક :- ચૈત્યવંદન આદિ સૂત્રો બોલતાં અક્ષરો દૂર્વ કે દીર્ઘ જેમ હોય તેમ બોલવા તે વર્ણાલંબન. તે બોલતાં અર્થનું હૃદયમાં ચિંતવન તે અર્થાલંબન તથા પ્રભુની પ્રતિમાનું આલંબન લેવું તે પ્રતિમાલંબન. એમ આ ત્રણ આલંબનત્રિક કહેવાય છે.
૯. મુદ્રાત્રિક:- બે હાથની દસ આંગળીઓને એકબીજા સાથે આંતરી બન્ને હાથની કોણીઓ પેટ ઉપર રાખી દર્શન કરવા તે જોગમુદ્રા કહેવાય છે, બેય પગની આંગળીઓ વચ્ચે ચાર આંગળનું અંતર રાખી પાછળ પગની એડી વચ્ચે આગળ કરતા કંઈક ઓછું અંતર રાખી ઊભા રહેવું તે બીજી જિનમુદ્રા કહેવાય. અને બન્ને હાથ પહોળા કરી એક બીજાને અડાડી મસ્તકના લલાટ ઉપર ધરી રાખી નમસ્કાર કરવા તે મુક્તાશુક્તિમુદ્રા કહેવાય છે. એ ત્રણે મુદ્રા તે મુદ્રાત્રિક કહેવાય છે.
૧૦, પ્રાણિધાનત્રિક:- મનવચનકાયાના ત્રણેય યોગને એકાગ્ર કરવા તે પ્રાણિધાનત્રિક કહેવાય છે..
પાંચ અભિગમ:- મંદિરમાં પ્રવેશ કરતી વખતે જોડા, છત્ર, ચામર, મુકુટ અને ફુલના હાર વગેરે અચિત કે સચિત વસ્તુઓ મંદિરની બહાર મૂકવારૂપ પાંચ અભિગમ સાચવવા, એવી શાસ્ત્રકારની મર્યાદા છે.
હૃદયનો ઉલ્લાસ અને એકાગ્રતા તથા પ્રભુ તરફ બહુમાન રાખવાની લાગણી એ પ્રભુભક્તિના પ્રધાન અંગ ગણાય છે. દ્રવ્ય અને ભાવની પવિત્રતા રાખવાથી મનનો ઉલ્લાસભાવ વધે છે. દસ ત્રિકો સાચવવાથી મનની એકાગ્રતા સિદ્ધ થાય છે અને પાંચ અભિગમો ધ્યાનમાં રાખવાથી પ્રભુ તરફ બહુમાનની
| SR No. | 009111 |
| Book Title | Chaityavandan Chovisi 01 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Paras Jain |
| Publisher | Shrimad Rajchandra Ashram |
| Publication Year | 2007 |
| Total Pages | 181 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati & Rajchandra |
| File Size | 1 MB |