Sangit Natya Rupavali

SR No.: 008470
Original Sutra Author: N/A
Author: Vidya Sarabhai Nawab
Publisher: Sarabhai Manilal Nawab
Publication Year: 1963
Total Pages: 194
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati & Literature
File Size: 15 MB

Page 60

२०
ત્રિપતાની બે આંગળીએ નીચી રાખી ઉંચી નીચી લાવવી ન્હાના મુખમાં પડવું, સર્પ અને અમર વગેરે બતાવવાં તેમ જ અસ્થિનું છું, માંતો કરવા, ગારુદન લગાડવું તથા કપાળને સ્પ પશુ ત્રિપતાકની અનામિકાથી જ ખતાવાય છે.
તપસ્વી દનમાં બંને હાથ ત્રિત્તાફ ફરી માં માસ તરફ હથળી રહે તેમ ઉંચા કરવા. ખારણું ખતાવવું ઢય ત્યાં ત્રિપતાક હાથ કરી અને હથેળીએ સામસામી રાખવી. વડવાનલ તથા મગર ગતાવવા ાય ત્યાં છાતી આગળ વિસ્તાક હાથ ઉભા રાખવા અને એ જ અભિનયથી વાનરનું ઇંકવું, તરા અને સ્ત્રીઓનું પડવું ખત્તાવવું.
આ ત્રિતાકની અનામિકા સામે
ગૂઢ ઉચ્ચ રાખી તેનાથી બીજનો ચંદ્ર બનાવવા.
આ ચિત્રમાંની નર્તકીને જમશે. હાથ ત્રિપતાક' મુદ્રાએ રાખેàા છે. તેણીના શરીરને સુવ વણું છે. કંચુકી કાળા રંગની છે. કમ્મર ઉપરનું વજ્ર કીરમજી રંગની ડીઝાઈનવાળું ગુલાબી રંગનું છે. તેણીએ કાળા રંગની ડીઝાઇનવાળા ઘેરા લીલા રંગના પાયજામા પરિધાન કરેલો છે,
ચિત્ર ૧૧૦. અદ્ર-હસ્તક ૩.
:
એક બાજુ હાસની આંગળીઓ એકત્રિત હાય અને બીજી બાજુ ગૂઢા એવી રીતે રાખો કે, ચન્દ્રરેખાની આકૃતિના ભાસ થાય તેને ચંદ્ર હસ્તક કર્યું છે.--સં૦ ૨૦ ૦ છે, પુ ી મા હસ્તકને કથકલીમાં ‘હસપક્ષ' કહે છે. કથકલીમાં ‘અર્ધચંદ્ર' નામે એળખાતી મુદ્રા જુદી રીતે થાય છે.
ઉપયોગ : ચદ્ર હતી ન્હાના જ઼ી, ચંદ્રની રેખા, રાખ, કળશ, કાનૂન અથડાવવું, કઈ વસ્તુનું પરિણામ, ઉંડની ઉપમા અને જાડાપણું વગેરે અભિનય ખેતાબવા. તેમ જ જીભ, ફૅડ, પેન, મેહુ" તયા કપાળની પત્ર-રચના બતાવવાના અભિનયા દર્શાવી શકાય છે. આ અભિનયા ને કરવા યોગ્ય છે,
આ નકીના ડાખા હાથ અર્ધચંદ્ર' મુદ્રાએ રજૂ કરેલા છે. ચિત્રકારે સ્પષ્ટ સમજૂતી માટે તેના હાથમાં 'તું (ષ્ટમીના ચ`દ્ર)ની ચિત્રકૃતિ રજી કરી છે. તેણીના શરીરના વધુ સુવર્ણ છે, કંચુકી લાલ સીપુરીમા "ગની છે. કમ્મર Ëપરનું વસ્ત્ર સફેદ રંગની ડીઝાઈનવાળુ લીલા પાટીયા રંગનું અને તેના છેડા ઉપર સફેદ રગની ડીઝાઈન છે. પાયામે! કીરમજી રંગની ડીઝાઈનવાળા ગુલાખી રંગને પરિધાન કરવા
ચિત્ર ૧૧૧, કરીમુખ-હસ્તક ૪
ત્રિપતાક હરતની મધ્યમા આંગળીની પાછળ તર્જની આંગળી રાખવાથી કરિીમુખ હરત થાય છે.-૦ ૨૦ ૦૭, પૃ૦ ૬૪૨
ઉપયોગ : પગના તિળયાને અળતા લગાડવા, રસ્તામાં પડેલ પોની રચના, નૃત્ય કરવું વગેરે દર્શાવવું ડાય ત્યારે કરીમુખ-હસ્ત ” ઊંધેા રાખવે તથા દર્શન, શૃંગ, લેખ વગેરે દર્શાવવું હોય ત્યારે સીધા રાખવે. તેમજ પડવું, મરવું, એળગી જવું, ફરવું, તર્ક' કરવેશ તથા આરેપણુ કરવું વગેરે અભિનય દર્શાવવા માટે કરીમુખ-હસ્ત ની આંગળીઓ વસી અને છૂટીછૂટી રાખવી. કથકલીમાં આ મુદ્દા જુદી રીતે થાય છે.
આ ચિત્રમાંની નદીના જમણા હાથ કરીમુખ મુદ્રાએ રજૂ કરેલા છે.તેફીના શરીરનો વધુ સવષ્ણુ છે. કંચુકી સીલા પાટીયા રંગની છૅ. કમ્મર ઉપરનું વજ્ર કીરમજી રગની ડીઝાઈનવાળા ગુલાખી રંગનું છે, તે વજ્રના છેડા કાળા રંગની ડીઝાઇનવાળા કેંસરી રગના છે. તેણીએ સફેદ રંગની ડીઝાઈનની મધ્યમાં કાળા રંગની મુયિાવાળા લીલા પાટીયા રંગને પાયજામો પરિધાન કરેલા છે.
ચિત્ર ૧૧૬, અરાલ-હસ્તક ૫.
પહેલી (તર્જની) આંગળી ધનુષની માફક વાંકી કરવી અને સામે અગૂટા પશુ તેવી જ રીતે વાંકા ફરી ભાકીની ભાંગી રાખર એકબીજને અડકાડી સીધી રાખવી તેને અરાલ-હસ્ત કહે છેસઃ ૨૦ ૦ ૭, ૪૦ ૪૨. કથકલીમાં આ હસ્તને ભ્રમર-હસ્તક કહે છે.
"Aho Shrutgyanam"