________________
Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates
सर्वविशुद्धज्ञान अधिकार
कालो ज्ञानं न भवति यस्मात्कालो न जानाति किञ्चित्। तस्मादन्यज्ज्ञानमन्यं कालं जिना ब्रुवन्ति।। ४०० ।। आकाशमपि न ज्ञानं यस्मादाकाशं न जानाति किञ्चित्। तस्मादाकाशमन्यदन्यज्ज्ञानं जिना ब्रुवन्ति।। ४०१ ।। नाध्यवसानं ज्ञानमध्यवसानमचेतनं यस्मात्। तस्मादन्यज्ज्ञानमध्यवसानं तथान्यत्।। ४०२ ।। यस्माज्जानाति नित्यं तस्माज्जीवस्तु ज्ञायको ज्ञानी। ज्ञानं च ज्ञायकादव्यतिरिक्तं ज्ञानव्यम्।। ४०३ ।। ज्ञानं सम्यग्दृष्टिं तु संयमं सूत्रमणपूर्वगतम्। धर्माधर्म च तथा प्रव्रज्यामभ्युपयान्ति बुधाः।। ४०४ ।।
न श्रुतं ज्ञानमचेतनत्वात् , ततो ज्ञानश्रुतयोर्व्यतिरेकः। न शब्दो
[ कालः ज्ञानं न भवति] काल ज्ञान नहीं है [ यस्मात् ] क्योंकि [ काल: किञ्चित् न जानाति ] काल कुछ जानता नहीं है, [ तस्मात् ] इसलिये [ ज्ञानम् अन्यत् ] ज्ञान अन्य है, [ कालं अन्यं] काल अन्य है- [जिनाः ब्रुवन्ति ] ऐसा जिनदेव कहते हैं। [ आकाशम् अपि ज्ञानं न] आकाश भी ज्ञान नहीं है [ यस्मात् ] क्योंकि [ आकाशं किञ्चित् न जानाति] आकाश कुछ जानता नहीं है, [ तस्मात् ] इसलिये [ज्ञानं अन्यत् ] ज्ञान अन्य है, [आकाशम् अन्यत् ] आकाश अन्य है- [जिना: ब्रुवन्ति ] ऐसा जिनदेव कहते हैं। [ अध्यवसानं ज्ञानम् न ] अध्यवसान ज्ञान नहीं है [ यस्मात् ] क्योंकि [ अध्यवसानम् अचेतनं] अध्यवसान अचेतन है, [ तस्मात् ] इसलिये [ ज्ञानम् अन्यत् ] ज्ञान अन्य है [ तथा अध्यवसानं अन्यत् ] तथा अध्यवसान अन्य है ( –ऐसा जिनदेव कहते हैं)।
[यस्मात् ] क्योंकि [ नित्यं जानाति] (जीव) निरंतर जानता है [ तस्मात् ] इसलिये [ज्ञायक: जीवः तु] ज्ञायक ऐसा जीव [ज्ञानी] ज्ञानी (-ज्ञानवाला , ज्ञानस्वरूप) है, [ज्ञानं च ] और ज्ञान [ ज्ञायकात् अव्यतिरिक्तं ] ज्ञायकसे अव्यतिरिक्त है ( –अभिन्न है, जुदा नहीं) [ ज्ञातव्यम् ] ऐसा जानना चाहिये।
[बुधाः ] बुध पुरुष (अर्थात् ज्ञानी जन) [ ज्ञानं ] ज्ञानको ही [ सम्यग्दृष्टिं तु] सम्यग्दृष्टि, [ संयमं] (ज्ञानको ही) संयम, [अङ्गपूर्वगतम् सूत्रम् ] अंगपूर्वगत सूत्र, [धर्माधर्म च] और धर्म-अधर्म (पुण्य-पाप) [ तथा प्रव्रज्याम् ] तथा दीक्षा [ अभ्युपयान्ति ] मानते हैं।
टीका:-श्रुत (अर्थात् वचनात्मक द्रव्यश्रुत) ज्ञान नहीं है, क्योंकि श्रुत अचेतन है; इसलिये ज्ञानके और श्रुतके व्यतिरेक ( अर्थात् भिन्नता) है। शब्द ज्ञान
Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com