________________
૧. કાનૂનોના શાબ્દિક પ્રબંધોમાંથી ઉપર ઊઠીને વાસ્તવિક ન્યાયની દિશામાં
લઈ જાય તેવું પુરાવાઓનું તથા કાનૂની પ્રબંધોનું અર્થઘટન કરી શકે
તેવા ન્યાયાધીશોની પસંદગી અને તે માટેના પ્રયત્નો. ૨. ફક્ત અર્થોપાર્જનના નિજી-સ્વાર્થ માટે કાનૂની લડત ચલાવતા લુંટેરુ
વૃત્તિના વકીલો ન્યાયના કામથી દૂર રહે તેવી વ્યવસ્થા - અમારા મત પ્રમાણે હાલની વ્યક્તિગત - સાહસ (લીઝફેર) ઉત્તેજન આપતી વ્યવસ્થા ને બદલે સહકારી ધોરણે ચાલતી કોઈ એવી વ્યવસ્થા ગોઠવવી જોઈએ કે જે ખરા ન્યાયના કામમાં મદદરૂપ થાય અને છતાં દરેક વકીલનો વ્યવસાય આર્થોપાર્જન માટે પણ ચાલે. આવી નવી વ્યવસ્થામાં વકીલો અસીલોના પક્ષીય પ્રતિનિધિ નહિ પણ સામાજિક ન્યાયના પ્રતિનિધિ હોય કે જેથી તેનું વલણ પક્ષીય ન રહે. અને તે વ્યવસાયમાં જેને દાખલ થવું હોય તે તમામ દાખલ થાય તેવી છૂટ પણ ન હોય. ફોઝદારી ગુનાઓના કેસો હોય ત્યાં ગુનાની તપાસ કરનાર સંસ્થા ફક્ત ગુણદોષને લક્ષ્યમાં રાખીને સ્વતંત્ર રીતે કામ કરે અને રાજકારણ તથા રાજકારણી વ્યક્તિઓથી અલિપ્ત રહી તપાસ ચલાવી શકે તેવો કાનૂની પ્રબંધ થવો જોઈએ. તેમ થાય તો હાલની પોલીસ તપાસમાં થતાં દૂષણો મહદ અંશે દૂર થશે અને પોલીસ તપાસની વિશ્વસનીયતા
વધશે જે હાલ નથી. આ અને આવાં બીજાં ઘણાં સૂચનો થઈ શકે કે જેથી મુનિશ્રીએ હાલની ન્યાય પદ્ધતિ પ્રત્યે જે વાજબી રોષ વ્યક્ત કરેલ છે તેનો આંશિક ઉપાય થઈ શકે. બાકી જે સમાજ વ્યવસ્થા નિજી સ્વાર્થ ઉપર રચાયેલ છે તે વ્યવસ્થાનાં તમામ અંગ-ઉપાંગો સ્વાર્થની દૃષ્ટિએજ ચાલશે તેમાં આશ્ચર્ય નથી. જરૂર છે આમૂલ સામાજિક ક્રાન્તિની.
ત્રંબકલાલ ઉ. મહેતા
તા. ૨૪-૨-૯૮ “સિદ્ધાર્થ” ૩, દાદા રોકડનાથ સો., નારાયણનગર, અમદાવાદ-૭.
ન્યાયનું નાટક
