________________
કોરા ધાકોર જ રહ્યો. મનને ભારે ધક્કો લાગ્યો. દિવસો સુધી વાગોળતો રહ્યો.
ઝાંપ વર્ગનો ધક્કો અને વાગોળવું એક બહારની દિશાનાં હતાં. આ ધક્કો અને વાગોળવું તદન ઊલટી-અંદરની અંતરની દિશાનાં હતાં. વેદનાની પીડા તો દિવસો સુધી ભોગવવી જ પડી. પણ પછી કંઈક સમજાવા લાગ્યું.
મુનિશ્રીનું સાંભળેલું અને એમનામાં જોયેલું તો જાણે સમુદ્ર જેટલું વિશાળ હતું. જાણવાની શરૂઆત હવે ટીપાથી જાણે થઈ.
આરસી સ્વચ્છ છે મારી;
ડાઘા લૂછી પ્રતિક્રમ્'... હમણાં એક નિમિત્ત મળતાં પેલી જૂની પીડાના ઓથાર સાથે મુનિશ્રીનો આ બોધ પણ યાદ આવ્યો.
એક મિત્રે પોતાની વ્યથાની કથા બે ત્રણ પત્રોમાં કેટલાંક કાવ્યોમાં લખી છે. તે પત્રો અને પુસ્તિકા મલ્યાં. એમને હવે કોઈ પણ ઠેકાણે કંઈ જ સારું રહ્યું હોય એમ લાગતું નથી. દેવમંદિરો, ધાર્મિક સામાજિક શૈક્ષણિક સંસ્થાઓ, સાધુ સંતો, કાર્યકરો, આગેવાનો, કોઈપણ સ્થળ, કોઈપણ હયાત વ્યક્તિ એમને મન શુદ્ધ નથી, સ્વચ્છ નથી. અત્રતત્ર સર્વત્ર ભ્રષ્ટાચાર, જૂઠ, કપટ, દંભ, પાખંડનો પાર નથી. અને લખે છે, “આ દુનિયામાં ઈશ્વર પણ નથી.”
આ મિત્રની આરસી માની લઈએ કે સ્વચ્છ છે. ડાઘા નથી. લૂછી નાખ્યા છે. એમાં પડતું પ્રતિબિંબ માની લઈએ કે હૂબહૂ જ છે !
પણ તેમ છતાં ઉપર મુનિશ્રીનો બોધ એક કડીમાં જે લખ્યો છે તેનો મર્મ આ મિત્ર સમજે તો એટલું જ કહેવું અમારે માટે પ્રાપ્ત થાય છે કે –
સ્વચ્છ આરસી હોય તે સામેની વ્યક્તિ સામે ધરીએ તો સામો, એમાં પોતાની જાતને જુએ પ્રતિબિંબ પોતાનું ભાળે અને જે કંઈક બોધ લેવો હોય તે લે, પણ આપણા માટે તો આ આરસી ભીંત જ બની જાય.
સામે ઊભેલી ભીંતની ભીતરમાં ડોકિયું કરવા માટે તો એ આરસીને ઊલટાવી આપણી જાત સામે જ ધરી દઈએ. અને તો જ આપણે ક્યાં છીએ ? કેવા છીએ ? એનો પરિચય મેળવી શકીએ.
અને ઈશ્વરમાં ભલે ન માનીએ. સત્ય છે તો તે જરૂર એમાં દેખાશે.
જીવનને ઉપયોગી તો આ જ સત્ય બની શકે. સવાલ આરસીમાં જાતે જોવાનો છે.
વિશ્વ વાત્સલ્ય : ૧-૬-૧૯૮૭
અનુભવની આંખે
