________________
જૈન પરંપરા અને ગાંધીવિચારનો વિરલ સમન્વય
“પ્રથમ તો આપણે બધાં મનુષ્યો છીએ, તે રીતે આપણે બધાં એક જ જાતનાં છીએ. કોઈ પણ ધર્મનો કે સંપ્રદાયનો હોય, આપણે મનુષ્યને નાતે તેની સાથે પ્રેમ રાખી શકીએ. તેને ગરીબી કે દુ:ખમાંથી બચાવી શકીએ, દલિતોનાં આંસુ લૂછી શકીએ, તિરસ્કાર પામેલાંઓને આશ્વાસન આપી શકીએ. આ તો આપણો સામાન્ય માનવધર્મ છે. આમાં ક્યાંય આત્મધર્મ અભડાય નહીં.”
મુનિશ્રી સંતબાલજીએ માનવધર્મ સંદર્ભે ‘વિશ્વવાત્સલ્ય’માં વ્યક્ત કરેલું આ ચિંતન ‘સંત સમાગમનાં સંભારણાં' પુસ્તિકામાં પાને-પાને જોવા મળે છે.
આ પુસ્તિકાની મોટા ભાગની વાતો ચાર-પાંચ દાયકા અગાઉની દુનિયામાં આપણને લઈ જાય છે. પરિવાર ભાવનામાંથી પોષાયેલું બળ કઈ રીતે વિકસે છે તેમ જ સમાજસેવી સંસ્થાઓના પ્રશ્નો તથા વ્યક્તિ-વિકાસની સાથોસાથ સમાજ ઘડતર કેવી રીતે થાય છે; તેનાથી પુસ્તિકાનો પ્રારંભ થાય છે. એમાં જોવા મળતી અંગત વાત પણ આજના યુવાન વર્ગ માટે પ્રેરણાદાયી છે. પુસ્તિકાના ત્યાર પછીના પ્રકરણોમાં મુનિશ્રી સંતબાલજીની વિચારધારા તથા સમસ્યાઓ સંદર્ભે તેમનું આગવું ચિંતન ખૂબ જ સાદી અને હૃદયસ્પર્શી ભાષામાં વ્યક્ત થયું છે. વ્યક્તિ, પરિવાર, સંસ્થાગત કુટુંબ અને વિશ્વકુટુંબનો ક્રમિક વિકાસ અહીં તાદેશ થાય છે.
આ પ્રસંગો વર્ષો જૂના હોવા છતાં સાંપ્રત પરિસ્થિતિની દૃષ્ટિએ આજેય પ્રસ્તુત છે. વિરમગામમાં કૉલેરા ફાટી નીકળ્યો ત્યારે લોકભાગીદારીથી સફાઈકામ થયું તેવું સુરતના લૅંગ વખતે થઈ શક્યું હોત. આજેય લોકભાગીદારી અને સ્વચ્છતાની અનિવાર્યતા છે જ. મીરાંબહેનને માતૃજાતિનાં પ્રતીકરૂપ ગણવાની
૫
