________________
૧૯
વિશ્વને કુટુંબ માનીને જીવવું એ ભાવાત્મક જીવન છે. એવી ભાવના ભાવીએ તો એમાંથી સંવેદના અનુભવાય બાકી આખા વિશ્વ સાથે સંબંધ બાંધી શકાય નહિ. એ મર્યાદા પણ આથી સમજાણી.
મોટું કુટુંબ એટલે સંસ્થાગત કુટુંબ સાથે સંબંધ બાંધી શકાય અને પ્રત્યક્ષ સંબંધ પરિચયથી આત્મીયતા સાધી શકાય. સ્નેહ-સદ્ભાવ અને સુખદુ:ખમાં સક્રિય ભાગીદારી થઈ શકે છે અને વ્યક્તિગત લોહીના સંબંધવાળું નાનું કુટુંબ પણ નજીકના દૂરના સગાવહાલા સહિત અનુકૂળ બની અપેક્ષાઓ રાખ્યા વિના સમાજસેવાના કામમાં સાથસહકાર આપતું થઈ જાય છે એવો અનુભવ પણ થયો.
૩ આજે સમાજ શીર્ષાસનથી ચાલે છે
તિથિ કે તારીખ કઈ હતી તે સાંભરતું નથી, પણ સન ૧૯૪૫નું ચોમાસું બેસવાને થોડા દિવસોની વાર હતી. વિરમગામમાં મારે ઘેર હું સવારે નાસ્તો કરતો હતો. ત્યાં શ્રી નંદલાલ અમૂલખ પારેખ કે જેઓ ત્યારે કરાંચી રહેતા હતા, અને ત્યારે ત્યાં એમને ટી.બી.ની શરૂઆત જેવું દર્દ છે એમ લાગવાથી હવાફેર માટે વિરમગામથી ત્રણ માઈલ દૂર વણી ગામમાં રહેવા આવ્યા હતાં, તે મારા મામા થાય. સવારના પહોરમાં તે આવ્યા એટલે મેં પૂછ્યું : “મામા અત્યારમાં ક્યાંથી ?’’
કહે, “લે તને ખબર નથી ? સંતબાલજીનું ચોમાસું અહીં વિરમગામમાં છે. અને તેઓ રાત વણી મુકામે હતા. આજે એમનો વિરમગામમાં પ્રવેશ છે. એમની સાથે જ ચાલતાં હું આવ્યો છું.'
મેં પૂછ્યું : “સંતબાલજી કોણ ?”
કહે, “જૈન સાધુ છે. મોટા વિદ્વાન છે. મેં પણ ગઈ કાલે વણી આવ્યા ત્યારે પહેલી વખત જ જોયા-સાંભળ્યા, બહુ સારા વિચારો ધરાવે છે. એમનું અત્યારે ગોલવાડી દરવાજે સ્વાગત છે. તને કહેવા જ આવ્યો છું. ચાલ.’’ મેં જવાની ના પાડતાં કહ્યું : “તમે જાઓ, મારે તો દુકાને જવું છે. પછી ઘેર આવજો.'
તે ગયા. હું મારી કાપડની દુકાને ગયો. થોડી વાર થઈ અને દુકાન આગળથી વિરમગામના ૧૦-૧૨ આગેવાનો જેમાં નંદલાલભાઈ પણ હતા તે નીકળ્યા. આગેવાનોમાં તે વખતની ત્યાંની કૉંગ્રેસના અગ્રણીઓ વકીલ શ્રી સંત સમાગમનાં સંભારણાં
