________________
૧૬૫
મેક્ષમાળા કેટલાક પરસ્પર મળતા અને કેટલાક પરસ્પર વિરુદ્ધ છે, કેટલાક કેવળ નાસ્તિકના પાથરેલા પણ છે. કેટલાક સામાન્ય નીતિને ધર્મ કહે છે. કેટલાક જ્ઞાનને જ ધર્મ કહે છે. કેટલાક અજ્ઞાન એ ધર્મમત કહે છે. કેટલાક ભક્તિને કહે છે, કેટલાક ક્રિયાને કહે છે કેટલાક વિનયને કહે છે અને કેટલાક શરીર સાચવવું એને ધર્મમત કહે છે.
એ ધર્મમતસ્થાપકે એ એમ બધ કર્યો જણાય છે કે, અમે જે કહીએ છીએ તે સર્વજ્ઞવાણીરૂપ અને સત્ય છે. બાકીના સઘળા મતે અસત્ય અને કુતર્કવાદી છે; પરસ્પર તેથી તે મતવાદીઓએ ગ્ય કે અયોગ્ય ખંડન કર્યું છે. વેદાંતના ઉપદેશક આ જ બધે છે; સાંખ્યને પણ આ જ બેધ છે. બુદ્ધને પણ આ જ બેધ છે; ન્યાયમતવાળાને પણ આ જ બેધ છે; વૈશેષિકને આ જ બોધ છે, શક્તિપંથીને આ જ બોધ છે; વૈષ્ણવાદિકને આ જ બંધ છે; ઇસ્લામીને આ જ બોધ છે; અને કાઈસ્ટને આ જ બધ છે કે આ અમારું કથન તમને સર્વસિદ્ધિ આપશે. ત્યારે આપણે હવે વિચાર કરે ? - વાદી પ્રતિવાદી બન્ને સાચા હોતા નથી, તેમ બન્ને બેટા દેતા નથી. બહુ તે વાદી કંઈક વધારે સાચે અને પ્રતિવાદી કંઈક એ છે ખોટો હોય. કેવળ બન્નેની વાત છેટી હોવી ન જોઈએ. આમ વિચાર કરતાં તે એક ધર્મમત સાચે કરે; અને બાકીના ખોટા ઠરે.
૧. દ્વિતીયાવૃત્તિમાં આટલે ભાગ વધારે છે–“અથવા પ્રતિવાદી કંઈક વધારે સાચો અને વાદી કંઈક ઓછો ખેટ હેય.”
