________________
ભાવનાબાધ
સારાંશે મુક્તિ એટલે સંસારના શાકથી મુક્ત થવું તે. પરિણામમાં જ્ઞાનદર્શનાર્દિક અનુપમ વસ્તુઓ પ્રાપ્ત કરવી. જેમાં પરમ સુખ અને પરમાનંદના અખંડ નિવાસ છે, જન્મમરણની વિટંખનાના અભાવ છે, શાકના ને દુઃખના ક્ષય છે; એવા એ વિજ્ઞાની વિષયનું વિવેચન અન્ય પ્રસંગે કરીશું.
આપણુ વિનાવિવાદે માન્ય રાખવું જોઈએ કે, તે અનંત શાક અને અનંત દુઃખની નિવૃત્તિ એના એ જ સાંસારિક વિષયથી નથી. રુધિરથી રુધિરના ડાઘ જતા નથી; પણ જળથી તેને અભાવ છે; તેમ શૃંગારથી વા શૃંગારમિશ્રિત ધર્મથી સંસારની નિવૃત્તિ નથી; એ જ માટે વૈરાગ્યજળનું આવશ્યકપણું નિઃસંશય ઠરે છે; અને એ જ માટે વીતરાગનાં વચનમાં અનુરક્ત થવું ઉચિત છે; નિદાન એથી વિષયરૂપ વિષને જન્મ નથી. પરિણામે એ જ મુક્તિનું કારણ છે. એ વીતરાગ સર્વજ્ઞના વચનને વિવેકબુદ્ધિથી શ્રવણ, મનન ને નિધ્યિાસન કરી હે માનવી ! આત્માને
ઉજ્જવળ કર.
પ્રથમ દર્શન
વૈરાગ્યમાધિની કેટલીક ભાવનાએ એમાં ઉપદેશીશું, વૈરાગ્યની અને આત્મહિતૈષી વિષયેાની સુદૃઢતા થવા માટે ખાર ભાવનાએ તત્ત્વજ્ઞાનીઓ કહે છે.
વૈભવ, લક્ષ્મી, જીવને મૂળ ધર્મ
૧. અનિત્યભાવના :— શરીર, કુટુંબ, પરિવારાદિક સર્વે વિનાશી છે. અવિનાશી છે, એમ ચિંતવવું તે પહેલી અનિત્યભાવના.
