________________
એક્ષમાળા
પણ કહી શકતા નથી. અહાહ તે દુઃખ અનંતીવાર આ આત્માએ ભેગવ્યાં છે.
૨. તિર્યંચગતિ– છલ, જૂઠ, પ્રપંચ ઈત્યાદિક કરીને જીવ સિંહ, વાઘ, હાથી, મૃગ, ગાય, ભેંસ, બળદ ઈત્યાદિક શરીર ધારણ કરે છે. તે તિર્યંચગતિમાં ભૂખ, તરસ, તાપ, વધબંધન, તાડન, ભારવહન કરવા ઈત્યાદિકનાં દુઃખને સહન કરે છે.
૩. મનુષ્યગતિ– ખાદ્ય, અખાદ્ય વિષે વિવેકરહિત છે; લજજાહીન, માતા-પુત્રી સાથે કામગમન કરવામાં જેને પાપાપાપનું ભાન નથી; નિરંતર માંસભક્ષણ, ચેરી, પરસ્ત્રીગમન વગેરે મહાપાતક કર્યા કરે છે; એ તે જાણે અનાર્ય દેશનાં અનાર્ય મનુષ્ય છે. આર્યદેશમાં પણ ક્ષત્રિય, બ્રાહ્મણ, વૈશ્ય પ્રમુખ મતિહીન, દરિદ્રી, અજ્ઞાન અને રેગથી પીડિત મનુષ્ય છે. માન-અપમાન ઈત્યાદિક અનેક પ્રકારનાં દુઃખ તેઓ ભેગવી રહ્યાં છે.
૪. દેવગતિ–પરસ્પર વેર, ઝેર, કલેશ, શેક, મત્સર, કામ, મદ, સુધા ઈત્યાદિકથી દેવતાઓ પણ આયુષ્ય વ્યતીત કરી રહ્યા છે, એ દેવગતિ.
એમ ચાર ગતિ સામાન્યરૂપે કહી. આ ચારે ગતિમાં મનુષ્યગતિ સૌથી શ્રેષ્ઠ અને દુર્લભ છે. આત્માનું પરમ હિત મેક્ષ એ ગતિથી પમાય છે. એ મનુષ્યગતિમાં પણ કેટલાંય દુઃખ અને આત્મસાધનમાં અંતરાયે છે.
એક તરુણ સુકુમારને રેમે રેમે લાલચળ સૂયા થેંચવાથી જે અસહ્ય વેદના ઊપજે છે તે કરતાં આઠગુણ
