________________
૬૬
જ્ઞાનગુણ છે. એટલે પદાર્થોને આત્મા જ દેખી શકે છે. પરંતુ તો પણ આત્માને ચક્ષુ આદિ ઈન્દ્રિયોની સહાયતાની આવશ્યક્તા પડે છે. કારણ કે જ્યારે ચક્ષુ કોઈ હેતુથી નાશ થઈ જાય છે. તો પદાર્થોના દર્શન થઈ શકતા નથી હવે ધ્યાન કરી વિચારવું જોઈએ કે પદાર્થોના દર્શન કેમ થતા નથી. શું દેખવાવાળો આત્મા વિદ્યમાન નથી ? કહેવું તો પડશે જ કે આત્મા તો ચોક્કસ વિદ્યમાન છે. પરંતુ સહાયક ચક્ષુઓનો નાશ થવાથી પદાર્થોના દર્શન થતા નથી. હવે તમો જ ન્યાયથી કહો કે જડનો કેટલો પ્રભાવ છે કે જે ન હોવાથી આત્મા પણ પદાર્થોને દેખી શકતો નથી. લો હવે બીજું સાંભળો કે આંખો સચેતન હોવા છતાં પણ સ્વયં સ્વયંને દેખી શકતી નથી પરંતુ જ્યારે અરિસો તેની સામે કરાય તો જલ્દીથી આંખો સ્વયં સ્વયંને દેખી લે છે. આમ કહો કે સ્વયંની આંખો સ્વયંને નજર સમક્ષ દેખવા લાગે છે. દેખો કે આ જગ્યાએ જડ લાગતુ એવું દર્પણ ક્યા પ્રકારે લાભ અપાવે છે. આ પ્રમાણે જ મૂર્તિ પણ ઈશ્વર પરમાત્માનો બોધ કરાવી શકે છે. હજુ પણ દેખો કે મનુષ્ય સ્વયંને દેખવાની સંપૂર્ણ શક્તિ હોવા છતાં પણ એક કે અડધા માઈલથી વધારે દૂર ક્યારેય નથી દેખી શકતો. પરંતુ દુરબીન લગાવીને દેખીયે તો દસ-દસ માઈલ કરતા પણ વધારે દૂરની વસ્તુ દૃષ્ટિગોચર થાય છે. સમજો દૂરબીન એક જડપદાર્થ છે. પરંતુ તેમાં કેટલી શક્તિ છે. અને કેટલો લાભ
