________________
४७ સમકિતનું સાચું સ્વરૂપ ભગવાને કેવું કહ્યું છે, તે હવે કહેવામાં આવે છે. તે સમજીને સાચી શ્રદ્ધા કરવી. પ્રથમ મુખ્ય તત્ત્વો જે જીવ અને અજીવ તેમનું સ્વરૂપ.
જીવ ચરિત-દર્શન-જ્ઞાનેસ્થિત, સ્વસમય નિશ્ચય જાણવો; સ્થિત કર્મયુગલના પ્રદેશે, પરસમય જીવ જાણવો.૨ અર્થ : હે ભવ્ય ! જે જીવ દર્શન-જ્ઞાન-ચારિત્રમાં સ્થિત થઈ રહ્યો છે તેને નિશ્ચયથી સ્વસમય જાણ; અને જે જીવ પુલકર્મના પ્રદેશોમાં સ્થિત થયેલ છે તેને પરસમય જાણ.
વ્યવહારનય અભૂતાર્થ દર્શિત, શુદ્ધનય ભૂતાર્થ છે;
ભૂતાર્થને આશ્રિત જીવ સુદૃષ્ટિ નિશ્ચય હોય છે. ૧૧ અર્થ : વ્યવહારનય અભૂતાર્થ છે અને શુદ્ધનય ભૂતાર્થ છે-એમ ઋષીશ્વરોએ દર્શાવ્યું છે, જે જીવ ભૂતાર્થનો આશ્રય કરે છે તે જીવ નિશ્ચયથી સમ્યગ્દષ્ટિ છે.
ભૂતાર્થથી જાગેલ જીવ, અજીવ, વળી પુણ્ય, પાપ ને
આસવ, સેંવર, નિર્જરા, બંધ, મોક્ષ તે સમ્યકત્વ છે. ૧૩ અર્થ : ભૂતાર્થનયથી જાણેલ છવ, અજીવ, વળી પુણ્ય, પાપ તથા આસ્રવ, સંવર, નિર્જરા, બંધ અને મોક્ષ એ નવ તત્ત્વ સમ્યત્વ છે.
અબદ્ધપૃષ્ઠ અનન્યને જે, નિયત દેખે આત્મને,
અવિશેષ, આણસંયુક્ત તેને, શુદ્ધનય તું જાણજે. : ૧૪ અર્થ : જે નય આત્માને બંધ રહિત ને પરના સ્પર્શ રહિત, અન્યપણા રહિત, ચળાચળતા રહિત, વિશેષ રહિત, અન્યના સંયોગ રહિત-એવા પંચ ભાવરૂપ દેખે છે તેને હે શિષ્ય તું શુદ્ધનય જાણ.
