________________
૬૪
ક્ષણિકનો બોધ અને નિત્યનો અનુભવ
નિર્વિકલ્પ આત્માનુભૂતિનાકાળે પણ વિચાર હોય છે ૨૦૦૦૦૦૦૦૦
૦ ૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦વિકલ્પાતીત દશાને આત્માનુભૂતિ કહે છે, વિચારાતીત દશાને નહીં. તેમ છતાં મોટાભાગે મુમુક્ષઓ એમ માનતા હોય છે કે સમસ્ત વિચારથી રહિત નિર્વિચાર થઈ જવું એ જ આત્માનુભૂતિ છે, જો કે તેમ માનવું યોગ્ય નથી. નિર્વિચાર થવાને નિર્વિકલ્પ દશા માની લેવી એ અજ્ઞાનીનો ભ્રમ છે.
કેવળી ભગવાન અને જડ પદાર્થોને વિચાર હોતો નથી, છઘસ્થ એટલે અલ્પજ્ઞ. કેવળજ્ઞાન રહિત સમસ્ત જીવોને છપસ્થ જીવ કહે છે. છદ્મસ્થ જીવને વિચાર સહિત જ જ્ઞાન થાય છે. ત્યાં એમ સમજવું કે છઘસ્થ જીવના ભેદરૂપ વિચારીને વિકલ્પ કહે છે.
સારરૂપે એમ પણ કહી શકાય કે શેયોના લીધે જ્ઞાનમાં ભેદ માલૂમ થવો, તે જ વિકલ્પ છે. છદ્મસ્થ જીવના અભેદ આત્મવિચારને નિર્વિકલ્પ કહે છે.
આ જ વિષયને સિદ્ધ કરતા પ. ટોડરમલજીએ મોક્ષમાર્ગ પ્રકાશકના સાતમા અધિકારમાં કહ્યું છે -
નિર્વિચાર થવાનું નામ નિર્વિકલ્પ નથી, કેમકે છદ્મસ્થનું જાણવું વિચાર સહિત હોય છે, તેનો અભાવ માનતા જ્ઞાનનો પણ અભાવ થાય ત્યારે એ તો જડપણું થયું, પણ આત્માને એ હોતું નથી; માટે વિચાર તો રહે
છે.
