________________
[૪૦] જ બે દ્રવ્ય વચ્ચે તો અત્યંત અભાવનો ગઢ છે. તે ગઢને કોઈ તોડી શકે
નહીં. જીવ કે પુદ્ગલ ગતિ કરે કે સ્થિર થાય તો ધર્મદ્રવ્ય કે અધર્મદ્રવ્ય નિમિત્ત થાય. પણ ધર્મદ્રવ્ય કે અધર્મદ્રવ્ય નિમિત્ત થાય તો જીવ કે પુદ્ગલ ગતિ કરે કે સ્થિર થાય એમ નથી. આ શું સૂચવે છે કે ઉપાદાન સ્વતંત્ર છે, નિમિત્તાધીન નથી. સુખનું કારણ સ્વભાવ પ્રતિઘાતનો અભાવ. સુખનું લક્ષણ અનાકુળતા. આત્માની શ્રદ્ધા ક્યારેય કરતો નથી તે અભવ્ય છે, આત્માની શ્રદ્ધા હમણાં કરે છે તે આસન્નભવ્ય છે અને આત્માની શ્રદ્ધા પછી કરશે તે દૂર ભવ્ય છે. જેને અનુકૂળતા મળી છે તે ભોગવવાની આકુળતાથી દુઃખી છે અને જેને અનુકૂળતા મળી નથી તે મેળવવાની આકુળતાથી દુઃખી છે.—છે તો બંને દુઃખી. પુણ્યભાવ વખતે આત્માનો અનાદર કર્યો એટલે કે તેને હેય માન્યો અને પુણ્યને આદરણીય કર્યું એટલે કે તેને ઉપાદેય માન્યું, તો એ કાંઈ નાનો ગુનો નથી. તેનું ફળ આવશે ત્યારે તૃષ્ણા વધી જશે. ભાઈ: ખારી જમીનમાં કે દરિયામાં પાણી દેખાય તો પણ તે પીવાય નહીં, તેમ પુણ્યમાં સુખ-શાંતિ જેવું દેખાય તો પણ તે
અનુભવવાયોગ્ય નથી. જ દ્રવ્ય તરફનો રાગ પણ દ્રવ્ય તરફ જવામાં વિન કરનાર છે.
પુણ્ય–શુભરાગનો ત્યાગ કરવો–એ પણ ઉપચાર કથન છે. કેમ કે સ્વભાવ શુભરાગરૂપે થયો જ નથી ને? તો પછી તેનો ત્યાગ શું કરવો? આત્મા ચેતક -જાણનાર) ને રાગ ચૈત્ય (-જણાવાયોગ્ય) હોવા છતાં બંને એક નથી થયા. નિજ નિજ નિયત લક્ષણોથી તે બંને ભિન્ન-ભિન્ન છે. બંને વચ્ચે સાંધ છે ત્યાં પ્રજ્ઞાછીણી સાવધાન થઈને પટકવાથી તેઓ જુદાં પડી જાય છે.
