________________
૧૯૨
મોક્ષમાળા-વિવેચન (૧) વાચના-જ્ઞાનીપુરુષ પાસે આજ્ઞા લઈ શીખવું. જ્ઞાની ગુરુ પાસે જાય. તેઓ શીખવે તે વાચના આપી કહેવાય. આજ્ઞાએ વાંચે તે વાચના છે.
(૨) પૃચ્છના–આત્માર્થે પ્રશ્ન કરે તે પૃચ્છના છે. જ્ઞાન વધારવા માટે, શંકા ટાળવા માટે પૂછે તે એ પણ સ્વાધ્યાય છે. અમસ્તું પૂછ-પૂછ કરે તે સ્વાધ્યાય ન થાય. આત્માર્થના લક્ષ સહિત હોય તે સ્વાધ્યાય થાય.
(૩) પરાવર્તન – પૂર્વનું ભણેલું સ્મરણમાં રહેવા માટે વારંવાર શુદ્ધ ઉચ્ચાર ને અર્થથી સ્વાધ્યાય કરે તે પરાવર્તન છે. એથી ધર્મધ્યાન થાય છે.
(૪) ઘર્મકથા—ભગવાને જે ભાવ કહ્યા છે તે ભાવ તેવા લઈને એટલે તેને આધાર લઈને વાત કરે. બીજી ગમે તે વાત ન કરે. ભગવાનના કથનને આધારે બેલે. ગ્રહીને એટલે માન્ય કરીને. કંખા એટલે ઈચ્છા. ધર્મકથા કરતી વખતે તેને ભગવાનની કહેલી કેઈ વાત અપ્રિય ન લાગે તે વિતિગિચ્છારહિતપણું છે. ધર્મકથા અન્ય માટે નહીં પરંતુ પિતાના સ્વાધ્યાય અર્થે કરે.
હવે ઘર્મધ્યાનની ચાર અનુપ્રેક્ષા કહે છે –
(૧) એકત્વઅનુપ્રેક્ષા - બધેથી ભાવને છૂટો કરે. સગાંવહાલાં વગેરે સંગનેન ઈછે. લાવ, આ બધા સાથે બેલું એમ ન થાય. હું એક છું, અસંગ છું. જે સંગ છે તે સર્વ નાશવંત છે. બધાની વચ્ચે બેઠો હોય તે પણ પિતાને એકલે માને એવી એકત્વભાવનાની જે છાપ પડી છે તે ઘર્મધ્યાનરૂપ છે. ઘર્મધ્યાન પરિણામ પામવા એકત્વ ભાવના મુખ્ય છે.
