________________
9:0'' is
-
s ue her =
કમ
"*
.
.* *
*
*
* * * *
*
*
* * *
*
*
* * *
*
:
--
---
--
-
- -
-
-
-
૧૬૮
મોક્ષમાળા-વિવેચન એહ વાત નહીં બેટી.” (આનંદઘનજી–૧૭). સંસાર મનને લઈને છે. કૃપાળુદેવે મનને જીત્યું તેથી ઉપાર્ધાિમાં પણ સમાધિભાવ રહેતું હતું. દશ લાખ સુભટને જીતવા સહેલા છે પણ મન જીતવું અઘરું છે. એ જેણે જીત્યું તે સ્તુતિ કરવા ગ્ય સર્વોત્તમ થાય છે.
જેમ અધ્યાત્મની જનની ઉદાસીનતા છે તેમ ઉપાધિની જન્મદાતા ભૂમિકા મન છે. જેટલી ઉપાધિ એછી તેટલી સમાધિ થાય. જ્યાં ઉપાધિ છે ત્યાં અનાથતા છે. મન જ કર્મ બાંધે છે ને મન જ છોડે છે. શુક્લ– ધ્યાનમાં શ્રતનું અવલંબન છે તે પણ મનથી છે. મન જ સર્વ સંસારની મેહિનીરૂપ છે – સંસાર સુંદર લાગે છે તે પણ મનને લઈને છે. મનનું કામ વિચાર કરવાનું છે. વિચાર કરી વૈરાગ્ય આવે ત્યારે મન પાંચ ઈન્દ્રિયના વિષયમાં ભટકતું અટકે એટલે વશ થાય, તે આત્મતત્વ પ્રાપ્ત થાય.
મન વડે ઇન્દ્રિયની લુપતા છે. પાંચ ઈન્દ્રિયની પાછળ કામ કરનાર મન જ છે. પાંચ ઈન્દ્રિયો ઘેડા જેવી છે. મનરૂપી સારથિના હાથમાં પાંચે ઈન્દ્રિયની લગામ છે. એ મોહિની આડે – એ પાંચ ઈન્દ્રિયેના વિષયની ઈચ્છા આડે મન ઘર્મને સંભારવા દેતું નથી. ઘર્મને માટે કદાચ જાય તે ત્યાં સાવધાન એકચિત્ત થવા દેતું નથી. વિષયેના વિચારો આવ્યા કરે. ચા, ખાવાનું વગેરે ઈચ્છિત વસ્તુમાં મન જાય. સાવધાન થયા પછી પણ પાછું પતિત થાય એટલે ક્યાંય જતું રહે. અથવા સાવધાનીમાં ન્યૂનતા કરે, આળસ કે ઊંઘમાં જાય. મનને
