________________
A
-
૧૬૬
મોક્ષમાળા-વિવેચન સંઘરે તેથી નિગ્રંથ ન થાય. ઘનઘાન્યાદિ દસ પ્રકારના બાહ્ય પરિગ્રહ અને કષાય, નેકષાય અને મિથ્યાત્વ મળી ચૌદ પ્રકારનાં અત્યંતર પરિગ્રહ ન ત્યાગી શકે. હિંસા થાય એવા કાર્ય ન ત્યાગી શકે તેથી નિરારંભી
ન થાય. ઈન્દ્રિયોમાં આસક્તિ હોય ત્યાં સુધી આત્મા “ભણી વળવા જ ન દે તેથી બ્રહ્મચર્ય-બ્રહ્મમાં ચર્યા ન થાય અથવા વિકાર ન જિતાય
પાંચે ઈન્દ્રિયેનાં વિષયમાં રાગદ્વેષ કરનાર તે મન છે. વાંક મનને છે. જે મન જિતાયેલું હોય તે જુએ, સાંભળે તેય રાગદ્વેષ ન થાય. તેથી મનને જીતવું – વશ કરવું એ ઈન્દ્રિયે જીતવાને ઉત્તમ ઉપાય છે. મનને, આત્માને વશ શાંત રાખવું તે ઈન્દ્રિયે વશ થાય. મનને
જ્યાં રાખવું હોય ત્યાં રહે છે તે જીત્યું કહેવાય; અથવા આત્મામાં વર્તે તે પણ વશ વર્લ્ડ કહેવાય. મનને વશ કરવું એ સર્વોત્તમ-મોક્ષનું કારણ છે. ઈચ્છાઓ કરનાર, સંકલ્પ-વિકલ્પ કરનાર, કષા કરનાર મન જ છે. એને વશ કરવું એ સહેલું નથી, બહુ બહુ દુષ્કર છે. એક સમયમાં અસંખ્યાતા જન ચાલ્યું જાય, સિદ્ધશિલા સુધી પહોંચી જાય એવું છે. એને થકાવવું દુર્ઘટ છે – કેટલાય ભવ ગયા પણ થાક્યું નથી. એને સ્થિર કરવા જઈએ ત્યાં એ ક્યાંય જઈ આવે. જ્ઞાનીઓએ જ્ઞાનરૂપી લગામ વડે એને સ્થિર કર્યું છે. “જ્ઞાને બાંધ્યું મન રહે.” જ્ઞાન એ મનને બાંઘવાને ઉત્તમ ઉપાય છે. પણ જ્ઞાન થાય શાથી? તે કે “સદ્ગુરુ વિણ જ્ઞાન ન હોય.” ઉત્તરાધ્યયનસૂત્રમાં કેશીસ્વામી ગૌતમસ્વામીને પૂછે છે: તમે
''
'* *
*
