________________
૧૪૪
મેક્ષમાળા-વિવેચન - હવે શક થશે કે બીજા ઘર્મે સદોષ અને અપૂર્ણ છે તે એવું કથન તે ઘર્મપ્રવર્તકેએ શા માટે બોયું હશે? તેનું સમાધાન થવું જોઈએ. ઉત્તરમાં કહેવાનું કે તેઓની જ્યાં સુધી બુદ્ધિની ગતિ પહોંચી ત્યાં સુધી વિચારે ક્ય. જ્યાં જ્યાં ધુમાડો હોય ત્યાં ત્યાં અગ્નિ હોય એ તર્ક કહેવાય. તર્ક ઉપરથી અનુમાન થાય. એમ તર્ક, અનુમાન, દ્રષ્ટાંત આદિથી બુદ્ધિના આઘારે જે કથન સિદ્ધ જણાયું તે જાણે કેવળજ્ઞાનથી જાણ્યું હોય તેમ દર્શાવ્યું. જે પક્ષ લીધે તેમાં મુખે એકાંતવાદ લીધે. ભક્તિ વગેરે ગમે તે એક વિષય લઈને, તેથી મેક્ષ થશે એમ જણાવ્યું. બીજા વિષય સાથે લેવાના હતા તે ન લીઘા તેથી અપૂર્ણ કહેવાય. વળી જે વિષયે લીધા તે પણ સર્વભાવભેદથી કેવળજ્ઞાની જાણે તેમ જાણ્યા ન હતા, પરંતુ પિતાના ક્ષપશમ અનુસાર બહુ પ્રકારે વર્ણવ્યા. તર્કથી કરેલા સિદ્ધાંતને, વૃષ્ટાંત આદિકથી સામાન્ય બુદ્ધિવાળા કે અલ્પબુદ્ધિવાળા આગળ ઘર્મરૂપે કહીને સિદ્ધ કરી બતાવ્યો. શા માટે સિદ્ધ કરી બતાવ્યો? તે કે કેઈને કીર્તિની ઇચ્છા, કેઈને લેકહિત કરવાની ઈચ્છા, કેઈને ભગવાન મનાવવાની ઈચ્છા– એમાંની એકાદ ઈચ્છા વડે મન ભ્રાંતિ પામવાથી ઘર્મ સ્થાપવા માટે ઘણા ઉદ્યમ કરીને તેઓ યે પામ્યા. લેકેને પિતાને ધર્મમતમાં લેવા કેટલાકે પાંચ ઇન્દ્રિયના વિષયમાં આનંદ પડે એવાં સાધનોથી મનુષ્યનાં મન હરણ
ક્ય. ઘણું લેકેએ ગાડરની જેમ આંખો મીંચીને વિચાર કર્યા વગર તેનું કહેવું માન્ય રાખ્યું. કેટલાકે નીતિ વગેરે ગુણે જાણીને ધર્મ માન્ય રાખે. પ્રવર્તકની બુદ્ધિ તેઓ
