Studies In Sanskrit Sahitya Shastra

SR No.: 007023
Original Sutra Author: N/A
Author: V M Kulkarni
Publisher: B L Institute of Indology
Publication Year: 1983
Total Pages: 216
Language: English
Classification: Book_English
File Size: 22 MB

Page 64

52
Studies in
is in favour of this conjecture. Further on the ND (p. 149 ) explains : Anyāyo'panitih. The distinction it makes between the Vira and the Raudra also supports this conjectural reading :
वीररसे च युद्धादिभावेऽपि न रौद्रत्वम् उत्साहन्यायप्रधानात् । रौद्रे तु मोहाहङ्कारापन्यायप्राधान्यमित्यनयोर्न साङ्कर्यमिति ।
( 64 ) वीरस्य भीतावयव (भीताभय) प्रधानत्वाद् भयानकं लक्षयति । ...... स्वजनस्य यौ वधबन्धौ तयोर्दर्शनं प्रत्यक्षेण । श्रवणमागमेन । कथादि अतिक्रान्तयोरपि पुनरनुसन्धानेन स्मरणम् । Abhi. Bhā Vol. I, p. 326, The reading Bhitavayavapradhäänatvad is obviously a corruption of Bhitabhayapradänatvät. That the latter is a genuine reading is quite clear from the Abhi. Bhā. (p. 267 on NS. VI. 15) where we have तस्य ( वीरस्य) च भीताभयप्रदानसारत्वात् । तदनन्तर भयानकः । In identical context the KS (p. 106, 1. 7 ) too gives this very reading.
The KLV (p. 315, 1. 10) undoubtedly preserves the correct reading : कथा चिरातिक्रान्तयोरपि पुनरनुसन्धानेन स्मरणम् ।
( 65 ) भये हि प्रदर्शिते गुरुर्विनीत जानाति । ....यत्र तु राजा न कृतकं परानुग्रहाय क्रोधविस्मयादीन् दर्शयति तत्र व्यभिचारितैव तेषां न स्थायिता......
Abhi. Bhā Vol. 1, p. 328. This passage from the Abhi. Bha. does not yield a happy sense. The KS and the KLV render it quite intelligible :
भये हि प्रदर्शिते गुरुर्विनीतं तं जानाति । यत्र तु राजानः परानुग्रहाय ( कृतकं ) क्रोधविस्मयादि दर्शयन्ति तत्र व्यभिचारितैव तेषां न स्थायितेति ।
— Ks. p. 119, 11, 4-7 . यत्र तु इति । भयानके । परानुग्रहाय इति । परे हि तं राजगत क्रोधादिं दृष्ट्वा भीताः सन्तो मर्यादया वर्तन्त इति ।
—KLV, p. 315, 1. 14. (66) एवं काव्यार्थान् रसान् भावयन्ति कुर्वते । स्थायिव्यभिचारिकापेनैव ह्यास्वाद्योऽलौकिकार्थो निर्वर्तते । पूर्व हि स्थाय्यादिकमवगच्छन्ति ततः सर्वसाधारणतयाऽऽस्वादयन्ति । तेन पूर्वावगमगोचरीभूतः सन्नुत्तरभूमिकाभागिन आस्वाद्यस्य भावको निष्पादक उच्यते । तेन भाव करणे दर्शयति-वागङ्गेति । वागादयस्तत्कर्मसु वर्तन्ते । तेन वर्णनात्मना वाचिकेन संनिवेशवलनादीनाङ्गिकेनान्तर्बहिरात्मना सात्त्विकेन करणभूतेनोपेतान् सम्बद्धान् ।
करणं हि कर्मणि कर्तरि च यद्यपि संबध्यते तथापि (पी) हास्य प्राधान्यात् सम्बन्धदृशि करणत्वमेव दर्शयितु तृतीयादि ( यया) निर्दिश्यते वागङ्गमुखरागेणेति ।
Vol. I, Ch. VII, pp. 343-344 Now, the KLV (p. 308, 11. 11-12), when commenting on the line " Kāvyārthān bhāvayanti, iti tatkāvyārtho rasak from the Abhi Bhā (Vol. I, p. 278, 11. 19-20 ) has cleverly picked up the above passage from the Abhi. Bha. itself with a few changes. It preserves the correct readings of the words that are printed in bold type in the above passage :