________________
'Vyañjanā'
587 tena vyañjakau śabdārthāv apīha dhvaniśabdena uktau. kañca varņeșu tāvanmātra-parimāņeșvapi satsu. yathoktam -
"alpīyasā’pi yatnena
śabdam ucсāritam matiḥ, yadi vā naiva grhņāti
varņam vā sakalam sphuram.” - iti. teșu tāvatsv eva śrūyamāņeșu vaktur yo'nyo dệta-vilambitā”di-vrtti-bhedā”tmā prasiddhād uccāraṇavyāpārād abhyadhikaḥ sa dhvanir uktaḥ. yad āha, sa eva -
"sabdasyordhvam abhivyakteḥ vịttibhede tu vaikṛtāḥ, dhvanayaḥ sam-upohante
sphotā”tmā tair na bhidyate." - iti. asmābhir api - prasiddhebhyaḥ śabda-vyāpārebhyaḥ abhidhā-tātparya-lakṣaṇārūpebhyótirikto vyāpāro dhvanir ity uktah. evam catuṣkam api dhvaniḥ, tad yogāc ca samastam api kāvyam dhvanih. tena vyatirekā’-vyatiraka-vyapadeśo’pi na na yuktaḥ. vācya-vācaka-sammiśrah iti. vācya-vācaka-sahitaḥ, sammiśra iti madhyamapadalopī samāsaḥ. "gām aśvam purusam paśum” iti-vat samuccayo'tra ca-kāreņa vinā’pi. tena vācyo'pi dhvanih, vācakópi śabdo dhvanih, dvayor api vyañjakatvam dhvanati' iti krtvā. sammiśryate vibhāvānubhāva-samvalanayā iti vyangyo’pi dhvanih, dhvanyata iti krtvā. sabdanam sabdaḥ, śabda-vyāpāraḥ, na cā'sāv abhidhā”dirūpah, api tv ātmabhūtah, so'pi dhvananam dhvaniḥ, kāvyam iti vyapadeśyaś ca yórthaḥ sópi dhvanih. ukta-prakāra-dhvani-cațuștaya-mayatvāt. ata eva sādhāraṇa-hetum āha-"vyañjakatva-sāmyād" iti. vyangya-vyañjakabhāvaḥ sarveșu pakseșu sāmānya-rūpaḥ sādhāraṇa ity arthaḥ.”
(Trans.) 'śrūyamānesu' means those which are heard. We hear, in our ears, last sounds that reach us through a stream of chained sounds. In that process "words or sounds born of sounds (i.e. last sounds) are heard. The hearning (of these words) is like this resonance of a bell. This is clear. They are designated by the word dhvani'. As is said by Bhagavān Bhartshari -
"That which is caused by conjunction and disjunction (= samyoga/vibhāga), is sphoța; words (or sounds) born of words (or sounds) are termed 'dhvani' by others.”
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org