________________
तत्त्वार्थस्त्रे भार्ग जानाति एश्यति उत्कृष्टेनाऽसंख्येयानि अलोलोकपमाणमितानि खण्डानि जानाति पश्यति, कालतः खलु अवधिज्ञानी जघन्येनावलीकायाऽसंख्येयभागं जानाति पश्यति, उत्कृष्टेनाऽसंख्येयाः उत्सपिण्यवसर्पिणीः अतीतम्-अना. गतच कालं जानाति पश्यति, भावतः खलु अवधिज्ञानी जघन्येन अनन्तान् भावान् जानाति पश्यति उन्कृप्टेनापि अनन्तान भावान् जानाति पश्यति, सर्व भावानाम् अनन्तभार्ग जनाति पश्यति, इति ॥५१॥
मूलम्-मणपजवनाणे तदनंतभागे ॥५२॥ छाया- मनः पर्यवज्ञानं तदनन्तभागे ॥५२॥
तत्यार्थदीपिका--पूर्वमवधिज्ञानस्य विषयः प्ररूपितः सम्पति-अवधिज्ञानापेक्षया मनापर्यवज्ञानस्य वैशिष्टयं प्रतिपादयितुं तस्य विषयमाह-'मण है, उस्कृष्ट अलोक में लोकप्रमाण असंख्यात खंडों को जानता-देखता है। काल से अवधिज्ञानी जघन्य आवलिका के असंख्यातवें भाग को जानता-देखता है, उत्कृष्ट असंख्यात अतीत और अनागत उत्सर्पिणी
और अवसर्पिणी कालों को जानता-देखता है। भाव से अधिज्ञान जघन्य अनन्त भावों को जानता देखता है-सर्व भावों के अनन्तवें भाग को जानता और देखता है" ॥५१॥ 'मणपज्जवनाणे' इत्यादि।
सूत्रार्थ-मनापर्यवज्ञान, अवधिज्ञान के विषय के अनन्तवें भाग को जानता है ॥५२॥
तत्वार्थदीपिका-पहले अवधिज्ञान के विषय का निरूपण किया गया, अब अवधिज्ञान की अपेक्षा मन:पर्यवज्ञान की विशिष्टता का प्रतिपादन करने के लिए उसके विषय का निरूपण करते हैंછે, ઉત્કૃષ્ટ અસંખ્યાત અતીત અને અનાગત ઉત્સર્પિણિ અને અવસર્પિણ કાલેને જાણે જુએ છે. ભાવથી અવધિજ્ઞાની જઘન્ય અનન્ત ભાવેને જાણે જાએ છે અને ઉત્કૃષ્ટ પણ અનન્ત ભાવેને જાણે જુએ છે સર્વ ભવોના અનન્તમાં ભાગને જાણે અને જુએ છે. ૫૧ છે
'मणपज्जवनाणे' त्या
સૂત્રાર્થ––મન:પર્યવજ્ઞાન, અવધિજ્ઞાનના વિષયના અનન્તમાં ભાગને જાણે છે. તે પર છે
તસ્વાર્થદીપિકા--પહેલા અવધિજ્ઞાનના વિષયનું નિરૂપણ કર્યું, હવે અવધિજ્ઞાનની અપેક્ષા મન:પર્યવજ્ઞાનની વિશિષ્ટતાનું પ્રતિપાદન કરવાને માટે તેના વિષયનું નિરૂપણ કરીએ છીએ
श्री तत्वार्थ सूत्र : २
